Kinderspel als symbool voor samenleving

De grote tentoonstellingsruimte in Eye Filmmuseum in Amsterdam oogt als een enorm schoolplein; betonnen vloer, hier en daar een stoel en het geluid van spelende kinderen, afkomstig is van achttien schermen in verschillende formaten waarop jongens en meisjes hinkelen, vliegeren, voetballen met een lege fles, steentjes over het water gooien en de stoelendans doen. Wie heeft dat niet gedaan in zijn jeugd? Kijk je langer, dan zie je verschillen in spel en omgeving. Daags voor de opening loopt Francis Alÿs rond om het geluid af te stemmen. De in België geboren filmmaker, opgeleid als architect, verhuisde in de jaren tachtig voor zijn werk naar Mexico-Stad en vond er zijn thuis. Hier groeide ook zijn interesse in stedelijke fenomenen: „Ik wandel veel en kijk altijd goed om mij heen. In zo’n wereldstad gebeurt zo veel.” Licht-absurde films De grootsheid van de stad met zijn uiteenlopende bewoners inspireerde hem tot het maken van licht-absurde films. In The Collector (1991), trekt hij een magnetisch geladen speelgoedhond achter zich aan waarmee hij allerlei soorten metaal verzamelt. In 1997 duwde hij een groot ijsblok door de straten van Mexico-stad, net zo lang totdat het ijs gesmolten was. Kleine, op het oog nutteloze acties, maar ze vormen ook een lichtpuntje in de vaak harde dagelijkse realiteit. Op de cover van het boek dat bij de tentoonstelling is verschenen, staan patronen van hinkelbanen getekend. Alÿs: „Een kinderspel als hinkelen wordt over de hele wereld gespeeld maar de vorm van het speelveld en de symboliek van het spel verschillen per cultuur. Wist je dat in veel landen hinkelen als een symbolische reis van de aarde naar de hemel wordt gezien, waarbij je moet zorgen dat je het vak ‘hel’ overslaat?” Intussen heeft de filmmaker heel wat antropologisch onderzoek op zijn naam staan. „Voor mijn films reis ik de hele wereld over. Als ik in een land kom dat ik nog niet ken, observeer ik eerst hoe kinderen spelen. Daar kun je veel gedragscodes uit afleiden. Ik speel niet met ze mee maar volg ze met mijn camera en zolang je je niet met ze bemoeit blijven ze in hun spel. Intrigerend vind ik dat de meeste spellen geen geschreven regels hebben, maar ontstaan tijdens het spelen, volgens een logica die niet uit te leggen is. Ik heb in Afghanistan kinderen zien voetballen zonder bal omdat de Taliban dat verboden had. Maar ze bleven de bewegingen van het spel gewoon maken.” Vluchtelingenkamp Een variant op het hinkelspel filmde Alÿs in het Shariya vluchtelingenkamp in Irak. „Daar waar kinderen minder hebben is meer openheid. Ze wilden direct meedoen, het was een aangename afleiding voor ze.” In Venezuela zag hij jongens en meisjes spelen met sprinkhanen. „Ze trekken de achterpoten uit en gooien dan hun sprinkhaan in de lucht om hem vervolgens weer te vangen. Wie het langst zijn sprinkhaan in de lucht kan houden wint.” Wat de Children’s Games met elkaar gemeen hebben is dat ze zich allemaal buiten afspelen en dat er gespeeld wordt met materialen die voorhanden zijn. Geen dure steps of auto’s met afstandbediening dus. Maar wel jongetjes die in Afghanistan met een stokje achter een oude, over de weg rollende, fietsband aanhuppelen. Dat Alÿs zijn serie Children’s Games blijft uitbreiden heeft ook te maken met de wens dat hij wil vastleggen wat verdwijnt. „Er wordt wereldwijd steeds minder buiten gespeeld, omdat kinderen binnen naar schermen zitten te turen.” Children’s Games: t/m 8 maart 2020. Info eyefilm.nl