Op zoek naar de derde sekse

Begin dit jaar was de Franse schrijver en fotograaf een van de verrassingen op de tentoonstelling De tranen van Eros. Moesman, surrealisme en de seksen in het Centraal Museum in Utrecht. Ze werd er gepresenteerd als een van de sterke, maar lange tijd over het hoofd geziene vrouwen van het surrealisme. Nu zijn haar zelfportretten in het Cobra Museum Amstelveen te zien. Een kleine teleurstelling voor de ware fotoliefhebber: het zijn wel veelal reproducties van haar opnamen, die in extra groot formaat zijn afdrukt. Lesbische vrouw De expositie met de titel Onder de huid vertelt het fascinerende levensverhaal van Cahun, een gender-neutrale kunstenaar, die in haar zoektocht naar ’de derde sekse’ haar tijd ver vooruit was en tegenwoordig is uitgegroeid tot een ware cultfiguur. ’Onzijdig is het enige geslacht dat altijd bij me past”, schreef ze als jonge, lesbische vrouw, die een leven lang vocht om zichzelf te mogen zijn. Maar ook haar twijfels uitte of dat wel kon: jezelf werkelijk kennen. Want hoeveel maskers we ook afdoen, eronder dragen we er altijd weer een ander exemplaar. „Claude Cahun was het pseudoniem van Lucy Schwob”, vertelt conservator Julia Steenhuisen. „Ze koos voor de voornaam Claude, die in Frankrijk zowel aan jongens, als meisjes wordt gegeven. Cahun is de Franse versie van Cohen. Lucy groeide op in een welgesteld, intellectueel milieu in de Franse provinciestad Nantes. Haar joodse vader was een bekende journalist en directeur van een belangrijke conservatieve krant in de regio. Met haar katholieke moeder had ze een moeizame band.” Liefdesrelatie „Al op jonge leeftijd maakte ze kennis met Suzanne Malherbe, die zich later toen ze als illustrator ging werken Marcel Moore zou noemen. Met haar zou ze een levenslange liefdesrelatie onderhouden. Eerst in het geheim. Later woonden de twee openlijk samen. Destijds nog zeer ongewoon, maar omdat Cahuns vader na de dood van haar moeder hertrouwd was met de moeder van Suzanne waren zij behalve vriendinnen ook stiefzussen geworden. Een goed excuus om samen openlijk een huishouden te kunnen vormen.” Steenhuisen beschrijft Cahun, die aanvankelijk in de krant van haar vader over mode schreef, als een eeuwige buitenstaander, een vrouw die in geen enkel opzicht aan de heersende normen kan en wil voldoen. Kring rond surrealisten Als jonge vrouw in het Parijs van de late jaren twintig en begin dertig bewoog zij zich in de kring rond de surrealisten en de Amerikaanse women of the leftbank, onder wie de bekende boekhandelaar Sylvia Beach. Ook speelde ze diverse rollen in experimentele theaterstukken. Cahuns zorgvuldig geregisseerde zwart-witfoto’s en fotocollages, worden wel vergeleken met het werk van Man Ray. Heel bekend is haar portret waarin ze zichzelf afbeeldt, als mannelijke gewichtheffer, met hartjes op haar wang en een verleidelijk mondje. „Ze zet de kijker regelmatig op het verkeerde been”, zegt Steenhuisen. Dat is ook precies wat gebeurt in Aveux non avenus, haar belangrijkste literaire werk. „Haar memoires zou je gerust een anti-biografie kunnen noemen. De tekst bestaat uit overpeinzingen en dialogen. En roept meer vragen op dan het antwoorden geeft, omdat je ook tijdens het lezen geen vat op haar krijgt.” Opnieuw reflecteert Cahun op haar idee dat een mens onmogelijk zichzelf kan kennen. Laat staan een ander. In 1936 verhuist Cahun met haar vriendin naar het Jersey. „De sfeer in Parijs werd steeds grimmiger en anti-semitischer, de dreiging van de nazi’s te groot. Ze had als kind vele familievakanties op het Kanaaleiland doorgebracht en voelde zich er veilig. Toen de Duitsers het eiland alsnog bezetten, besloot ze echter niet naar Engeland te vluchten, maar te blijven en in verzet te gaan. Daarbij gebruikte ze haar kunst, met name de taal, als verzetsmiddel.” Hitler Zo hingen Cahun en Moore in de kerk naast hun huis een spandoek op met de tekst ’Jezus stierf voor ons, maar wij moeten sterven voor Hitler’. Ook schreven ’Ohne Ende’ op sigarettenpakjes om de Duitse soldaten te wijzen op de uitzichtloosheid van de oorlog. Uiteindelijk werden de twee in 1944 gearresteerd, gevangen gezet en zelfs ter dood veroordeeld. In de gevangenis deden de twee vriendinnen die in het harnas wensten te sterven een zelfmoordpoging. Die mislukte. Door de bevrijding werd de doodstraf nooit uitgevoerd. Hoewel Claude Cahun, in mei 1945 spottend lachend voor de camera poseerde met een nazi-embleem tussen haar tanden, kwam ze nooit over haar ervaringen in de gevangenis heen. Angst voor deportaties bleef haar achtervolgen. De schrijfster en fotografe stierf in 1954 op Jersey, onbekend gebleven voor het grote publiek. Pas in de jaren tachtig werd haar werk herontdekt. Onder andere door de bekende Amerikaanse fotografe Cindy Sherman en David Bowie. T/m 17 januari in het Cobra Museum Amstelveen.