De tragiek van Joost Zwagerman

Zwagerman benam zichzelf het leven op 8 september 2015. In de film van Coen Verbraak wordt een portret geschetst van zijn leven en (de opmaat naar) zijn dood. Zijn carrière werd gelanceerd in 1989 met Gimmick!, een roman die verhaalt over een kunstenaar die zich begeeft in de wereld van seks, drugs en rock ’n roll. Zwagerman liet de Nederlandse literaire wereld, destijds een elitair bolwerk, op zijn grondvesten schudden. „’Veronica is de literatuur ingekomen’, werd over Gimmick! gezegd”, vertelt Ariëlle Veerman, de ex-vrouw van Zwagerman. „Vond ’ie niet leuk, want hij wilde rispetto, zoals hij dat zelf zei. Respect, op zijn Italiaans.” Maar zijn naam was gevestigd. Harry Mulisch wees hem tegenover Twan Huys (in het decor van College Tour in 2010) aan als ’literaire zoon’. Dat werd niet door iedereen zo gezien. Schrijver/performer Bart Chabot: „Ik denk dat Joost beter was dan hij dacht, maar minder was dan hij hoopte. Dat is zijn tragiek ook ergens, los van zijn voortijdige dood.” Zelfmoord werd een thema in zijn werk - Zwagerman schreef ook essays en gedichten - na de zelfmoordpoging van zijn vader, de zelfdoding van een goede vriend en van huisarts Nico Tromp, over wie hij ook een boek zou schrijven. Daarbij valt het woord ’obsessief’. Sandra ’Sammy’ Derks, op wie een van de hoofdpersonen in Gimmick! is gebaseerd, noemt in dat verband zijn verliefdheid op haar, zijn hang naar suïcidegerelateerde schrijfsels en hoe hij direct een nieuwe vrouw wilde, na de breuk met Ariëlle. Matthijs van Nieuwkerk kreeg ook met dit obsessieve gedrag van Zwagerman, die wisselende gemoedstoestanden had, te maken. De schrijver schoof vaak aan in De wereld draait door. Maar als hij bijvoorbeeld vond dat hij onheus was bejegend in de uitzending, volgden nachtelijke mails. Net als in andere ’conflictsituaties’. De schrijver had een mateloze energie, schetst Van Nieuwkerk. „Hij kon niet zachtjes schrijven. Powerproza. In zijn poëzie kom je het dichtst bij hem. Dan zie je een man die overal bang voor is.” Huwelijk De titel van de documentaire is ontleend aan een gedicht van Zwagerman. Voor zijn overlijden vroeg hij Wende Snijders muziek bij de tekst te maken. Dat geschiedde, zij het na zijn dood. Het indringende lied wordt ook ingezet in de docu, waarbij geen onderwerp lijkt te worden geschuwd. Hoe was Zwagerman in zijn huwelijk, en wat deed de scheiding met hem? Hoe kon hij zijn leven beëindigen, terwijl hij zich fel uitsprak tegen suïcide? Was het wel een goed idee dat hij weer vader zou worden? (Zijn vriendin was drie maanden zwanger toen hij overleed.) Verdriet, boosheid en de mogelijkheid dat de zelfmoord een vergissing zou zijn, komen langs. Zijn ex-vrouw, met wie hij drie kinderen kreeg, is duidelijk: „Niemand heeft schuld, zelfs Joost niet.” Volgens zijn uitgever Robbert Ammerlaan was Joost nog vol plannen, ook voor ná 2015. Hij vat het pakkend samen: „We zijn heel wat misgelopen.” De Joost Zwagerman Essayprijs wordt zondagavond in zijn geboorteplaats Alkmaar uitgereikt, in Theater de Vest. De 2Doc: Joost Zwagerman - Voor alles bang geweest (BnnVara) is zondag om 20.15 te zien op NPO 2.