’Ontknoping misdaadserie geeft geestelijk orgasme’

Misdaad loont. Fictieve misdaad dan. Kookboeken mogen het meest verkocht worden volgens boekenclub CPNB, misdaadthrillers prijken bijna net zo hoog in de verkooplijsten. The Sopranos en Breaking bad werden de afgelopen jaren grote hits en ook in ons land geproduceerde reeksen als Penoza, Overspel en Klem wisten kijkers aan de buis te kluisteren. Netflix doet nu met Martin Scorsese’s maffiakroniek The Irishman een stevige duit in het zakje en in de bioscoop-ranglijsten prijkt superschurk The Joker al wekenlang op één. ’Het is de behoefte aan opwinding’ Psycholoog Jeffrey Wijnberg denkt dat de populariteit van misdaad in films, op televisie en in boeken vooral ook te maken heeft met een behoefte aan opwinding. „Terwijl het dagelijks leven van veel mensen voorspelbaar voortkabbelt, bieden zulke verhalen veel extremere dingen, in woord en vaak ook in beeld. Zo worden lezers en kijkers in staat gesteld even in het bestaan van een ander te stappen en allerlei grenzen te overschrijden. Zonder dat hun eigen veiligheid daarbij in gevaar komt.” „Daarnaast bieden misdaadverhalen niet zelden de gelegenheid om partij te kiezen”, aldus Wijnberg. „Ook voor de underdog trouwens, zoals je bij sportwedstrijden vaak ziet gebeuren. Verder wordt de spanning meestal opgebouwd tot aan een duidelijke climax, waarin de held door het oog van de naald kruipt en de door de plot opgeworpen mysteries worden ontrafeld. Zo’n ontknoping leidt tot een soort geestelijk orgasme, waarna de zo welkome ontspanning intreedt.” Lachend vervolgt de psycholoog: „In de weg naar die uiteindelijke oplossing zit trouwens ook vaak nog een competitie-element, wanneer een stel samen kijkt. Zo van: ’Ik had veel eerder door dan jij hoe het allemaal in elkaar stak’.” ’Soms kan de kijker de wetteloze daden zelfs vergoelijken’ „Misdaad is zo’n populair genre omdat het gebaseerd is op breed gedeelde normen die in zulke verhalen worden overschreden”, stelt dr. Dan Hassler-Forest, docent mediastudies aan de Universiteit Utrecht. „Vaak gebeurt dat dan door mensen met wie je kunt meeleven. Je begrijpt waarom ze doen wat ze doen en kunt hun wetteloze daden soms zelfs vergoelijken, bijvoorbeeld als daarmee slechteriken worden aangepakt.” „Die vergevingsgezindheid heeft wel een grens”, beweert Hassler-Forest. „Bijvoorbeeld als dieren of kinderen iets wordt aangedaan. Bovendien krijgen misdadigers in fictieve verhalen de rekening meestal toch ook gepresenteerd. Ze vinden de dood, belanden in de gevangenis of hebben nauwelijks nog een leven. Waarmee de maatschappelijke orde dan weer wordt bevestigd: er zijn regels en wie die overschrijdt, moet de consequenties daarvan dragen. Zo’n conclusie werkt verbindend onder kijkers en lezers.” Scenarioschrijver en Gouden Kalf-winnaar Frank Ketelaar boekte onder meer veel succes met misdaadseries als Vuurzee, Overspel en recenter Klem, waarvan hij op dit moment het derde seizoen aan het opnemen is. „Voor drama heb je conflict nodig. Misdaad biedt dat per definitie, omdat de mensen die zich daarmee bezig houden handelen in conflict met de regels. Verder zoek je bij het maken van een film of serie naar actieve, doelgerichte personages. Criminelen hebben die ’drive’ en dat maakt ze aantrekkelijk, ook voor de kijker.” ’We komen dichter bij de aap in onszelf’ „Ik heb verder de indruk dat kijkers veel meer dan vroeger zijn gaan meeleven met gangsters als Tony uit The Sopranos of Walter White uit Breaking bad. En dat geldt bij Nederlandse series bijvoorbeeld voor de personages van Kees Prins in Overspel en Monic Hendricks in Penoza. Ze doen foute dingen, maar dat vinden we ook wel lekker. Want al gedragen de meeste mensen zich over algemeen best beschaafd, toch zit in ieder van ons nog steeds een aap die eigenlijk alleen maar wil vechten, neuken en de baas spelen”, denkt Ketelaar. „Misdaadverhalen brengen ons eventjes dichter tot die aap in onszelf.” ’Penoza: The last chapter’ gaat maandagavond in ruim 130 bioscopen in première en is vanaf 28 november in het hele land te zien.