’Grootste gruwel zit tussen de oren’

De in Praag geboren Václav Marhoul (60) debuteerde in 2003 als speelfilmregisseur met de komedie Mazaný Filip, opgehangen aan Raymond Chandlers ’hard boiled’-detective Philip Marlowe. Voor zijn tweede film tapte de cineast vervolgens uit een heel ander vaatje: in Tobruk (2008) portretteerde hij een groepje Tsjechische soldaten dat verwikkeld raakte in de Slag om Tobroek, waar de Duitse veldmaarschalk Erwin Rommel in 1941 tijdens zijn Noord-Afrikaanse offensief tegen zijn eerste nederlaag aanliep. Verscheurd Tussen het draaien van die twee films door, maakte Marhoul als lezer voor het eerst kennis met The painted bird van de Joods-Amerikaanse schrijver Jerzy Kosinski uit 1965. Een roman waarin een kind in een door oorlogen verscheurd land continu in de hoek belandt waar de klappen vallen. „Het boek mag dan een klassieker zijn, ik kreeg het zelf pas heel laat onder ogen” zegt de regisseur, die nogal een spraakwaterval blijkt. „Geen moment te vroeg, denk ik nu.” Met een sigaret tussen zijn vingers geklemd doet de Tsjech op een overschaduwd terras in Venetië zijn verhaal. „Ik was 44, nét oud genoeg om echt te kunnen bevatten wat Kosinski had geschreven. Mannen hebben nu eenmaal tijd nodig om volwassen te worden, veel meer dan vrouwen. En dat bedoel ik niet eens als grap.” (tekst loopt door onder de foto) „Al na drie bladzijden kreeg ik het idee dat ik The painted bird wilde verfilmen. Dat gevoel werd steeds sterker. Wat me raakte, was dat de schrijver steeds weer vragen opwierp, maar zich ervan weerhield antwoorden te verstrekken. Hij matigt zich geen moreel oordeel aan en dat heb ik evenmin proberen te doen. Dat laat Kosinski aan de lezer, zoals ik dat aan de kijker doe. Alles blijft open, tot het einde aan toe.” Een dag voor ons gesprek beleefde The painted bird z’n wereldpremière op het Lido en kon daar rekenen op gemengde reacties. Terwijl veel kijkers ruim drie uur lang als gebiologeerd naar de afschuwelijke ervaringen van de kleine Joska bleven staren, zocht een klein deel van de bezoekers stommelend de uitgang op. Meedogenloos Vooral een ongemeen brute verkrachting van een promiscue seksegenote door woedende dorpsvrouwen, zorgde voor afschuw. Naast de scène waarin een jaloerse molenaar (Udo Kier) de ogen van zijn tafelgast met een lepel uit hun kas wipt. „Ik verwijt de weglopers niets. Dat is hun keuze, die respecteer ik. Sommige mensen zien liever niet hoe meedogenloos mensen in deze wereld kunnen zijn, verschansen zich in hun veilige bubbel. Hun goed recht. Alleen zit ik zelf anders in elkaar.” „Ik ben al jaren betrokken als ambassadeur bij het werk van Unicef”, legt Marhoul uit. „Ik weet van dichtbij dat er nog elke dag en elke minuut kinderen zijn die vergelijkbare dingen meemaken als Joska. Dat is iets waar ik mijn ogen niet voor wil sluiten. Ik wil dat ook zo goed mogelijk kunnen doorvoelen, omdat ik ze daardoor beter kan begrijpen.” (tekst loopt door onder de foto) „Daarom moest wat ik maakte ook echt binnenkomen”, vervolgt hij. „Het ergste wat je als kunstenaar kan overkomen, is dat jouw film vergeten wordt. Ik heb hem daarom geregisseerd zonder compromissen. Wat gemakkelijk kon, omdat ik zelf ook verantwoordelijk was voor het scenario en de productie.” Glimlachend: „Opmerkelijk genoeg waren Václav de producent en Václav de schrijver het vrijwel altijd met mij eens.” Expliciet „Inmiddels klinkt nu het verwijt dat het geweld dat de toon zet in The painted bird te expliciet zou zijn. Iets waar ik het pertinent mee oneens ben,” verdedigt Václav Marhoul zich. „Neem die scène met de molenaar: ik suggereer van alles, maar op het moment dat hij zijn opponent te lijf gaat met een lepel, is de camera op de rug van zijn slachtoffer gericht. Die aanpak gebruik ik steeds, feitelijk zie je niks. De grootste gruwelen zitten dus echt tussen de oren van de kijkers. Daar ben ík niet verantwoordelijk voor.”