’Handel in ergste crisis in 70 jaar’

De Belgische hoogleraar is somber over de toestand van de wereldhandel, maar zegt blij te zijn zich weer te kunnen mengen in het debat „na jaren van zelf-opgelegd zwijgen.” Waarom is dit zo’n belangrijk moment? „We zitten nu in de zwaarste crisis van het multilaterale handelssysteem in zeventig jaar tijd. Er gebeuren nu dingen die drie jaar geleden ondenkbaar waren.” Waar doelt u op? „De VS blokkeert de benoeming van nieuwe rechters voor het Beroepsorgaan, het hof dat handelsgeschillen beslecht. Dat betekent dat er vanaf 11 december geen nieuwe zaken door dit internationale hof voor handelsgeschillen gehoord kunnen worden, want dan zijn er minder dan de benodigde drie rechters om uitspraken te doen. En deze crisis gaat verder dan de WTO alleen. De handelsoorlog tussen de VS en China is van enorme omvang. Tussen 1 januari 2018 en het einde van dit jaar is het gemiddelde percentage Amerikaanse invoerrechten op Chinese producten gestegen van 3,8% naar 26,6%. Dat gaat de Amerikaanse consument ook treffen. Niet voor niks heeft president Trump een deel van de tariefverhogingen uitgesteld tot in december, hij wil daarmee de inkopen voor de feestdagen ontzien. Want die tarieven golden onder meer voor smartphones en tv’s.” Waarom is dat zo erg? „Onze economieën zijn zo met elkaar verstrengeld geraakt dat je niet meer zonder regels over internationale handel kunt. Dan moet er ook een orgaan zijn om die regels toe te passen. Anders bepaalt de sterkste partij bij een geschil wat de regels zijn.” Maar begrijpt u de zorgen die in de VS over China leven? „De VS heeft een aantal legitieme problemen met China, bijvoorbeeld over hoe China omgaat met het intellectueel eigendom van Westerse bedrijven, en de massale staatssteun aan bedrijven in economisch strategische sectoren. Die bezwaren zijn ook al verwoord onder de presidenten Obama en Bush. De WTO voorziet in een systeem waarin je met zulke problemen naar een onafhankelijke rechter kunt gaan. Dan kun je zaken winnen, maar ook verliezen. Dat is echter een verhaal waar de VS onder deze regering geen oren naar heeft.” Als die bezwaren al zo lang spelen, waarom is daar dan niet tegen opgetreden? „Ten eerste zijn er nieuwe regels nodig, en het is heel moeilijk om iedereen daar achter te krijgen. Ten tweede hebben landen ook heel veel voordeel gehad bij die handel met China. Sectoren als de landbouw of hoogwaardige technologie hebben geprofiteerd. Maar er zijn ook verliezers, vooral in de traditionele industrie in de VS. In Europa ook wel, maar hier is een beter sociaal vangnet en betere omscholing. Vrijhandel heeft de gemeenschap als geheel rijker gemaakt, en een kleine groep zelfs heel rijk. Maar de verliezers mogen niet vergeten worden.” Hoe moet je dat dan doen? „Een economie moet meegroeien met technologische ontwikkelingen en concurrentie uit het buitenland. België had in de jaren ’60 een grote staal- en textielindustrie. Maar die kon niet meer concurreren met de goedkope Chinese productie. Is België daar armer van geworden? Nee, het land is nu meer op diensten en hoogwaardige technologie gericht.” Of je werpt meer barrières op. „Protectionisme brengt banen niet terug. Onder de regering Trump is de invoer van steenkool ingeperkt. Amerikaanse producenten waren daar heel blij mee, dat was goed voor de steenkool van eigen bodem. Maar ontslagen mijnwerkers kregen hun baan niet terug. De bedrijven kochten grotere graafmachines. Die investering was eindelijk lonend, omdat de invoer van goedkopere buitenlandse steenkool werd tegengehouden.” Functioneert de WTO dan wel goed, als landen grijpen naar protectionisme? „Er zijn zeker nieuwe regels nodig. Er zijn allerlei problemen die er twintig jaar geleden niet waren, en die schreeuwen om betere regels. Bijvoorbeeld op het gebied van e-commerce, staatsbedrijven, of landen die zichzelf ontwikkelingsland noemen en daarom allerlei voordelen genieten. Onder meer de Europese Commissie, Canada en China hebben al voorstellen gedaan. Want de laatste twee decennia is de wereld enorm veranderd, maar de WTO nog niet.” Maar die onderhandelingen lopen al decennia. Kunt u zich voorstellen dat mensen denken ’dit schiet niet op, we regelen het wel zonder WTO’? „Wat is dan het alternatief?” Afspraken tussen landen onderling bijvoorbeeld. „Zonder de WTO krijg je bilaterale afspraken. Daar zitten twee grote nadelen aan. Ten eerste trekt de sterkste partij aan het langste eind. Als de VS en Ecuador met elkaar onderhandelen, kun je wel raden wie het meeste binnenhaalt. Ten tweede krijg je heel veel verschillende regels. Voor bedrijven die over de grens willen handelen is dat heel moeilijk. Zelfs Robert Lighthizer, handelsadviseur van president Trump, zei ooit dat we ’als we de WTO niet hadden, we zoiets op zouden moeten richten’.” Hoe zou de economie er zonder internationale handel uit zien? „Minder handel betekent minder productie en duurdere producten. Je kunt je niet terugtrekken op je eigen eilandje. Zelfs de VS, dat vanwege zijn grote interne markt minder afhankelijk is van omringende landen dan bijvoorbeeld Nederland, is voor 34% van het bruto binnenlands product afhankelijk van de handel. Zonder internationale handel zou de economie van de VS circa een derde kleiner zijn. Dat lijkt me ook niet de wens van de regering Trump.”