Column: een verstandig, maar vaag klimaatbeleid

Afgelopen woensdag debatteerde de Tweede Kamer over het Klimaatakkoord van het kabinet dat vorige week vrijdag werd gepresenteerd. Dit debat maakte duidelijk dat Rutte III voor dit akkoord, met extra compensatie voor de laagste inkomens, in zowel de Tweede Kamer als de Senaat wel een meerderheid kan vinden. De kern van het akkoord is dat de lasten van het voorgenomen klimaatbeleid vooral bij het bedrijfsleven komen te liggen. Tijd Opvallend is ook dat het kabinet de tijd neemt. Voor de klimaatmaatregelen wordt zo’n dertig jaar uitgetrokken, waarbij het streven is om burgers zo weinig mogelijk klimaatverplichtingen en extra lasten op te leggen. Zo zullen ze niet worden gedwongen om hun fossiele auto’s van de hand te doen of warmtepompen in hun huis te installeren. Wel worden burgers met subsidies en goedkope leningen verleid om hun woningen te verduurzamen en elektrisch te gaan rijden. De al eerder aangekondigde CO2-taks voor de industrie is zodanig vormgegeven dat voor een verlies aan arbeidsplaatsen niet hoeft te worden gevreesd. Daarnaast blijkt uit het akkoord dat het kabinet zowel bij burgers als het bedrijfsleven de vinger aan de pols wil houden zodat onredelijke effecten kunnen worden voorkomen of gerepareerd. Draagvlak Bij de presentatie van het Klimaatakkoord gaven de vijf ’klimaatbewindslieden’ aan dat ze streven naar een breed draagvlak in de samenleving. Volgens recente peilingen is dat hard nodig. Bij de meeste burgers overheersen de bezwaren tegen het klimaatbeleid; de gemiddelde burger ziet het vooral als lastenverzwaringen en bureaucratische regelgeving. Ook binnen het bedrijfsleven is dit het geval. Dit beeld is extra aangewakkerd door het in december 2018 gepubliceerde ontwerp-klimaatakkoord van de zogenoemde klimaattafels. Dat akkoord oogstte overal kritiek. Het werd gekenmerkt door een ongekende bureaucratie en vage maatregelen. Het werd ook als paniekvoetbal beschouwd. Bovendien werd de klimaatrekening vooral bij de burgers neergelegd. Prijskaartje Rutte III heeft daaruit lering uitgetrokken kiest nu voor een verstandig beleid met een evenwichtiger lastenverdeling en een rustig tempo voor de invoering van verschillende klimaatmaatregelen. Maar wie de meer dan 200 pagina’s van het Klimaatakkoord doorworstelt, zal vaststellen dat pas de komende jaren duidelijk wordt hoe de klimaatplannen voor burgers en bedrijven financieel zullen uitpakken en wie met extra lasten te maken krijgt. Veel klimaatvoorstellen moeten nog worden uitgewerkt en dan pas wordt het prijskaartje bekend. Zo wordt bijvoorbeeld vanaf 2026 een vorm van rekening rijden ingevoerd. Bij de presentatie benadrukten de ’klimaatbewindslieden’ dat van overhaasten geen sprake zal zijn en dat alleen maatregelen worden genomen die voldoen aan vier voorwaarden. Ze moeten op draagvlak kunnen rekenen, kosteneffectief zijn, bij het klimaatakkoord passen en niet leiden tot een uitstoot van CO2 buiten onze grenzen. Ondanks deze voorwaarden gaat het kabinet ervan uit dat Nederland bij het klimaatbeleid een voorsprong gaat opbouwen ten opzichte van ander landen en wordt Nederland straks een koploper. Achterstand Kijken we naar de forse achterstandstand die ons land nu al heeft en naar de in het akkoord voorgestelde maatregelen dan zijn wij minder optimistisch. De vraagt rijst zelfs of met dit akkoord de ambitieuze klimaatdoelstellingen van het kabinet wel gehaald zullen worden, zoals de 49% uitstootreductie in 2030 en 95% in 2050. Daarvoor is waarschijnlijk een tempoversnelling nodig. Het komende decennium krijgen onze maatschappij en economie te maken met revolutionaire veranderingen. Onze huidige, veelal fysieke economie (3.0) verandert in een nieuwe economie, 4.0, die gekenmerkt wordt door een verdere digitalisering van productie- en bedrijfsprocessen en nieuwe technologieën als kunstmatige intelligentie, het Internet of Things (IoT), 3D-printen, robottechnologie, waterstoftechnologie, energie uit water, kwantumtechnologie, nanotechnologie, enz. Digitalisering Steeds meer klimaatexperts en -studies komen tot de conclusie dat we vooral met maatregelen uit de 4.0-wereld de opwarming van de aarde moeten aanpakken. Zonder de inzet van innovatieve (energie)technologie kan de aardbol niet worden gered. Dit is ook de boodschap van The Exponential Climate Action Roadmap.Volgens dit rapport kan met toepassingen op het terrein van digitalisering en nieuwe technologieën de wereldwijde uitstoot van CO2 in 2030 met ongeveer 50% worden verminderd. Door technologische innovaties en zogenoemde doorbraaktechnologie in de jaren daarna zou het mogelijk zijn om in de buurt te komen van de klimaatdoelstellingen van Parijs. Dit 4.0-klimaatbeleid kan worden gecombineerd met emissiehandel en de mogelijkheid om klimaatprojecten in samenwerking met andere landen op de beste locaties te realiseren, zoals zonneparken in landen met veel zon. De praktijk leert dat met deze aanpak de klimaatdoelstellingen veelal sneller en goedkoper gerealiseerd kunnen worden dan met projecten op het eigen grondgebied. Lastendruk Voor Rutte III ligt een klimaatbeleid met de nadruk op technologische oplossingen ook om een andere reden voor de hand. Nederland behoort nu al tot de kopgroep van landen met een hoge lastendruk en heeft geen ruimte meer voor extra klimaatlasten. Voor een ambitieus klimaatbeleid is een 4.0 beleid nodig. Naast de klimaatwinst heeft dit ook een ander groot voordeel. Met een innovatief klimaatinvesteringspakket dat samen met het bedrijfsleven wordt ontwikkeld, kan het kabinet tegelijk onze inzakkende economie aanjagen in een groene richting. Op dit moment is er al sprake van een internationale opmars van duurzame tech die met een ongekende snelheid een bijdrage levert aan het terugdringen van de uitstoot van broeikasgassen. Slimme startups en scale-ups die zich richten op (tech) oplossingen om de energietransitie naar duurzaam te versnellen spelen daarbij een belangrijke rol. Het valt op dat deze ontwikkeling in het Klimaatakkoord niet bovenaan de agenda staat. Gezien de enorme klimaatwinst die deze opmars nu al oplevert, is dit een misser. Een overzicht van innovatieve (tech)oplossingen is bijvoorbeeld te vinden in de publicatie Drawdown-the most comprehensive plan ever proposed to reverse global warming. Kraamkamer Nederland zou in het kader van het klimaatbeleid de Europese kraamkamer moeten worden van nationale en internationale klimaat startups en scale-ups die we hierboven hebben genoemd. Voor het kabinet ligt hier de uitdaging om een zodanig aantrekkelijk vestigingspakket te ontwikkelen dat iedere ondernemer op dit terrein zich in ons land wil vestigen.