Op dit moment behoort Nederland binnen de EU tot de landen met de best presterende economie. Bovendien scoren we ook met een historisch lage werkloosheid en vele honderdduizenden vacatures. Maar het aantal signalen dat onze economie over het hoogtepunt heen is neemt toe. Dit zien we terug in de cijfers van het Centraal Planbureau (CPB) die in onderstaande box zijn weergegeven.

Zo is er sprake van een fors lagere groei in 2019 en 2020. Voor 2020 zien ook we ook lagere investeringen, een daling van de uitvoer en een begrotingsoverschot dat fors is geslonken tot ‘slechts’ 0,5% bbp. Opvallend is ook de lage arbeidsproductiviteit waarmee ons land fors achterblijft bij de koplopers in de EU en de wereld. Het CPB heeft daarover ook zijn zorgen uitgesproken.

We dalen op economische ranglijsten

De afgelopen jaren konden Nederlandse kabinetten pronken met stijgende plaatsen op wereldwijde economische ranglijsten, waar we veelal in de top tien of zelfs in de top vijf stonden, zoals bij internationale concurrentiekracht en innovaties. Recente cijfers laten zien dat we op verschillende lijsten dalen. De kern van deze daling heeft te maken dat Nederland (overheden en bedrijven) veel te weinig heeft geïnvesteerd in digitalisering, de nieuwste technologieën, (fundamenteel) onderzoek en ontwikkeling en modernisering van onze infrastructuur.

De hoge plekken op de wereldranglijsten die we nu kwijtraken, waren vooral te danken aan oud beleid dat nu is uitgewerkt. Daarnaast wordt Nederland voorbij gestreefd door concurrende landen. Deze spelen sneller in op de nieuwe (online) wereld, veelal aangeduid als economie 4.0, die gekenmerkt wordt door digitalisering, en nieuwe technologieën. Inmiddels is ook klimaatverandering en klimaatbeleid een revolutionaire en centrale factor in 4.0. geworden.

Innovatieve tech

In veel landen waarmee Nederland concurreert, is het belangrijkste agendapunt de wereldwijde ‘oorlog’ om kennis, nieuwe technologieën en talenten. Landen en bedrijven die er in slagen om met innovatieve technologieën, zoals kunstmatige intelligentie (AI), Internet of Things ( IoT), robots, 3D-printen, nano- en biotech voorop te lopen, zijn de winnaars van de 4.0-economie. AI, inclusief ‘machine learning’, wordt daarbij als de sleuteltechnologie beschouwd.

Deze strijd is vooral begonnen door China dat een meerjarenprogramma heeft gelanceerd om op het terrein van digitalisering en de nieuwste technologieën wereldkampioen 4.0 te worden. China investeert als percentage van het nationale inkomen vele malen meer in deze innovaties dan Europa. Als de Chinezen erin slagen succesvol te zijn dan kunnen ze de wereldeconomie op veel terreinen met hun economische en technologische machtspositie domineren en die kans achten wij zeer groot.

Niet alleen binnen de VS, maar ook in andere landen, zoals Japan, Rusland en binnen de EU (Duitsland en Frankrijk) leidt deze opmars van China daarom tot bezorgdheid bij regeringen en het bedrijfsleven. Inmiddels heeft ook Rusland een programma aangekondigd waarmee het tot de vijfde economie van de wereld wil uitgroeien. Andere landen proberen met innovatieve investeringen vooral hun inzakkende economieën een impuls te geven.

Revolutionair plan

Deze week kwam deze krant met een mooie primeur waarin werd gemeld dat Rutte III op Prinsjesdag Nederland gaat verrassen. Het zou gaan om een miljarden injectie voor de groei van onze economie waarmee ook op de langere termijn onze welvaart kan worden gewaarborgd. Daarbij wordt gedacht aan extra investeringen in een modernisering van de infrastructuur, in woningbouw, openbaar vervoer, maar ook in wetenschappelijk onderzoek en nieuwe technologieën, zoals AI. Wij zien dit plan ook als een noodzakelijke inhaalslag om in de wereld van 4.0 te ‘overleven’.

Opmerkelijk is dat het kabinet deze investeringen vooral wil financieren met leningen op de kapitaalmarkt en dat Rutte III niet meer wakker ligt van een wat hogere staatsschuld. De afgelopen jaren is in kringen van economen voor deze aanpak gepleit. Dat het kabinet deze stap nu zet heeft vooral te maken met het feit dat de Nederlandse staat vanwege de lage rente ongeveer gratis kan lenen en daardoor met renderende investeringen zelfs geld kan verdienen. Daarnaast speelt een rol dat onze staatsschuld tot de laagste van de EU behoort.

Het is nog niet duidelijk op welke wijze het kabinet deze investeringen gaat uitvoeren. In Den Haag circuleren verschillende suggesties, zoals een investeringsfonds, maar ook publiek-private projecten. Uit de praktijk blijkt dat deze projecten voordelen bieden boven een fonds, minder bureaucratie en het voordeel dat het bedrijfsleven meedoet en haar kennis inbrengt.

Goed idee

In onze columns hebben we al eerder de noodzaak bepleit van renderende overheidsinvesteringen. Het plan van Rutte III juichen we dan ook toe. Bij de selectie van investeringsprojecten moet, zoals we hiervoor hebben aangegeven, economie voorop staan. Daarnaast zou het kabinet een deel van het budget van het investeringsplan moeten besteden aan klimaatinvesteringen. Ze leveren niet alleen klimaatwinst op maar ook goede rendementen en maken steeds meer gebruik van slimme tech. Bovendien zou het kabinet er voor moeten zorgen dat bij de investeringsplannen het mkb wordt betrokken. Ook in de toekomst zijn deze bedrijven de motor van onze economie.