Wantrouwen heerst om Europese noodsteun

Goede intenties zijn er volop, maar wantrouwen is er ook. Langzaam wordt de temperatuur in Brussel weer opgedraaid. Vanaf 15 oktober kunnen lidstaten nationale herstelplannen (nodig om aanspraak te kunnen maken op de EU-miljarden) indienen bij de Europese Commissie. Hervormingen Onder aanvoering van Nederland heeft een handjevol lidstaten in juli een groot nummer gemaakt van het kunnen afdwingen van hervormingen. De gedachte is daarbij: geld in ruil voor broodnodige modernisering van de economie. Daarbij heeft het dagelijks bestuur van de EU met vergroening en digitalisering meteen twee topprioriteiten benoemd. Spanje en Frankrijk zijn al heel ver met hun plannen en zullen hun huiswerk waarschijnlijk snel indienen. Platte belastingverlagingen, betaald met Europese subsidie, mogen niet mogelijk zijn, het moeten immers echte hervormingen zijn. Europees Parlement De bedoeling is dat het fonds begin volgend jaar begint te draaien. Maar de vraag is of dat niet veel te optimistisch is. Het Europees Parlement moet er nog mee instemmen en overeenstemming met de lidstaten over de nieuwe meerjarenbegroting (€1074 miljard) en het daaraan gekoppelde herstelfonds (€750 miljard) is nog ver weg. Het Parlement wil niet alleen een hogere begroting, maar vooral ook een strakkere handhaving van de regels voor de rechtsstaat. Het wil de geldkraan naar landen als Polen en Hongarije kunnen dichtdraaien als daar aanleiding toe is, maar het gevolg is dat die landen een deal zullen blokkeren als er te veel wordt opgeschoven richting Parlement. Dynamiek Maar ook over het herstelfonds zelf wordt nog een robbertje geknokt. De lidstaten hebben afgesproken dat minstens 37% van het geld moet worden uitgegeven aan klimaatbeleid. PvdA-Europarlementariër Paul Tang vreest ’greenwashing’. „Op papier kun je wel een percentage afspreken, maar wat als je het niet in de praktijk kunt controleren? Het parlement zal dit scherper willen krijgen.” Hij gelooft wel dat het fonds landen tot echte hervormingen aan kan zetten. „Deze keer is het niet de stok, maar wordt een wortel voorgehouden. Dat werkt beter”, stelt Tang. In het verleden leidden discussies over het respecteren van de Europese begrotingsregels maar al te vaak tot geruzie, nu werken subsidies en goedkope leningen als een stimulans is het idee. Tang: „De dynamiek is daarmee veel positiever.” Kloof Ook in Brussel zijn ondanks de bedenkingen die er achter de schermen zeker ook te horen zijn, veel van dat soort geluiden te horen. In ruil voor miljarden krijgt Noordwest-Europa wel een vinger in de pap in het begrotingsbeleid van Zuid-Europa, waarmee eindelijk serieus werk kan worden gemaakt van een sterkere EU. Uiteraard zal de Commissie in de praktijk wel streng moeten toezien op de uitvoering van de plannen. Vandaar dat ook slechts in delen zal worden uitbetaald, na het behalen van concrete tussendoelen. Europarlementariër Derk Jan Eppink (FvD) gelooft er helemaal niets van dat Zuid-Europa eindelijk echt zal durven hervormen op gebied van arbeidsmarkt of de pensioenstelsels zal moderniseren. „Het zou naïef zijn om te denken dat dat nu wel zou lukken”, zegt hij. „Die landen gaan gewoon anders om met geld. Er loopt een diepe culturele kloof dwars door Europa.” Absorberen Een andere zorg is de zogenoemde absorptiecapaciteit. Zijn er simpelweg wel genoeg projecten waaraan al die miljarden besteed kunnen worden? Van de beschikbare structuurfondsen voor de periode 2014-2020 heeft bijvoorbeeld Spanje maar 39% gebruikt, de laagste score in de EU. En de volgende lading geld is onderweg. „Het absorberen van al deze EU-fondsen zou wel eens een enorme uitdaging kunnen worden”, constateert Zsolt Darvas van de Brusselse denktank Bruegel daarom. Een Brusselse bron wijst op nog een ander probleem. De Italiaanse premier Conte kan de allerbeste bedoelingen van de wereld hebben en voortvarend te werk gaan. Maar wat als een volgende Italiaanse regering hervormingen weer doodleuk terugdraait? Het is te hopen dat tegen die tijd de Europese economie een stootje kan hebben.