Reconstructie: Rutte nam vlucht naar voren na ’kaping’ Wit-Rusland

Luchtvaartmaatschappij KLM ging aanvankelijk na nauw overleg met veiligheidsinstanties en het ministerie van Infrastructuur door met vliegen boven Wit-Rusland, maar na de oproep van demissionair premier Mark Rutte maandagavond besloot de luchtvaartmaatschappij het luchtruim toch te mijden. Een reconstructie. Sinds het nationale trauma met MH17 is Nederland wereldwijd pleitbezorger voor meer aandacht voor vliegen boven conflictgebieden. Na de gedwongen landing van Ryanair in Wit-Rusland ging de veiligheidsafdeling van KLM in overleg met de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV), het ministerie van Buitenlandse Zaken en de Expertgroep Overvliegen van conflictgebieden en het ministerie van Infrastructuur. Na de bizarre actie van dictator Loekasjenko heeft KLM waar het gaat om vliegveiligheid volgens het boekje gehandeld, zo bevestigen Haagse ingewijden. Dit was een actie die specifiek gericht was op de dissident, niet op het ’normale’ luchtverkeer. ’Onverstandig statement’ KLM communiceert maandag in de loop van de dag richting journalisten dat men na een veiligheidsanalyse blijft doorvliegen. Deze verklaring valt niet goed. In de Tweede Kamer reageren politici verbolgen op het besluit. Zelfs regeringspartij VVD, meestal op een lijn met de nationale luchtvaartmaatschappij, accepteert het niet. „Wat een onverstandig statement van KLM”, reageerde Kamerlid Ingrid Michon. „Wat ons betreft mijden we nu het luchtruim van Wit-Rusland.” Net als de VVD gebruikt D66 als argument dat de veiligheid van passagiers niet met zekerheid gegarandeerd kan worden. Dat de experts op het gebied van veiligheid daar anders over denken is op dat moment nog niet gedeeld met de Kamer. „Er werd de schijn gewekt dat KLM zomaar iets deed, terwijl er met de overheden nauw contact is geweest over veiligheid. Het gaat hier om een politiek besluit, een sanctie richting Wit-Rusland”, aldus een insider bij de luchtvaartmaatschappij. Harde sancties Bronnen rond het kabinet vinden de communicatie van KLM te kort door de bocht, gezien de gevoeligheden en oproepen vanuit verschillende Europese hoofdsteden om de luchtvaart te betrekken bij maatregelen tegen het regime. Niet zonder reden: er is een burgertoestel van een Ierse prijsvechter op uiterst brutale wijze aan de grond gezet op Minsk National Airport. Bij KLM ziet men dat er een dynamiek op gang komt ten aanzien van de sancties, maar men wacht op de officiële EU-brede politieke stap. Premier Rutte is ondertussen aangekomen in Brussel voor een diner met de Europese regeringsleiders. Het is de eerste fysieke ontmoeting sinds maanden. Op het hoofdmenu staat Wit-Rusland. De lidstaten en EU-top zijn ongekend eensgezind en vastberaden om harde sancties af te vuren op Minsk. Voor het diner spreekt de minister-president in een ontmoeting met de pers de verwachting uit dat een oproep om het luchtruim van Wit-Rusland te mijden een van de conclusies zal zijn. Hij roept om die reden rond kwart voor zeven KLM op om het land voorlopig links te laten liggen. De luchtvaartmaatschappij is volgens ingewijden vooraf met een belletje geïnformeerd door ambtenaren. De veiligheidsanalyse kan de prullenbak in, KLM wordt nu ingezet als politiek instrument. Vrijlating afdwingen Rond die tijd kondigt voorzitter Ursula von der Leyen van de Europese Commissie aan dat ze een vliegverbod wil voor maatschappijen uit Wit-Rusland. Meerdere lidstaten willen een stapje verder gaan en Europese maatschappijen dwingen om het zwarte schaap van het Europese continent te mijden. Met als belangrijkste inzet: de vrijlating van de bij de ’kaping’ afgevoerde Roman Protasevitsj. Nederland zit dus in de groep van landen die pleit voor een oproep aan Europese luchtvaartmaatschappijen om vrijwillig te stoppen met vliegen boven Wit-Rusland. Juridisch minder ingewikkeld, zo valt te horen in Den Haag. Hoogleraar lucht- en ruimterecht Pablo Mendes de Leon van de Universiteit van Leiden noemt de oproep ’uniek’. „Het is voor zover ik weet niet eerder voorgekomen dat Nederland zo’n oproep heeft gedaan. Overigens kan het kabinet KLM niet verplichten, maar slechts verzoeken”, zegt Mendes de Leon. Zetje van Rutte Maar het zetje van Rutte brengt KLM wel in beweging. In een verklaring maakt de luchtvaartmaatschappij niet veel later op de avond duidelijk ’kennis te hebben genomen’ van de oproep om het ’overvliegen over Wit-Rusland tot nader order op te schorten’. De verklaring eindigt met een toezegging: ’KLM zal hieraan gehoor geven, inclusief onze gedeelde vluchten naar Minsk die uitgevoerd worden door Belavia.’ Dieper in de nacht na afloop van de topontmoeting worden alle 27 regeringsleiders het er over eens om Wit-Russische maatschappijen te weren en alle Europese vliegers op te roepen om het luchtruim te mijden. Rutte nam de vlucht naar voren. De premier prijst de luchtvaartmaatschappij voor het snelle schakelen. Na KLM volgde de concurrentie.

Reconstructie: Rutte nam vlucht naar voren na ’kaping’ Wit-Rusland

Bekijk meer van

HET BESTE VAN DE TELEGRAAF

Luchtvaart en afhandelaars lijnrecht tegenover Schiphol in gevecht om meivakantie

Big tech maakt sterke comeback: zon komt ook weer door bij geliefd Tesla

Nieuwe boycot tegen Rusland: worden benzine en diesel weer duurder?

Column: is Brexit onhoudbaar geworden?