Oud-europarlementariër Eppink: euro trekt EU mee in zijn val

Of het nou gaat over een minister van Financiën voor de eurozone, een eurozonebegroting, de opzet van eurobonds voor gezamenlijke schuldfinanciering of de instelling van een Europees Monetair Fonds. Volgens Derk Jan Eppink komt het allemaal op hetzelfde neer: structurele financiële transfers van Noord- naar Zuid-Europa. Hij liep jaren rond in Brussel: als journalist, als medewerker van eurocommissaris Frits Bolkestein en als europarlementariër. Eppink kent zijn pappenheimers in Europa. De Europese top over de toekomst van de euro belooft weinig goeds, zo voorspelt hij. „Een transferunie is gedoemd te mislukken.” Na die heftige eurocrisis is het toch wel verstandig om over de toekomstige structuur na te denken? „Jazeker. Voor de Brusselse bubbel kwam die eurocrisis als een volstrekte verrassing. Men had geen idee wat een muntunie eigenlijk behelst, welke nadelen eraan zitten en welke problemen boven water kunnen komen. Nu kom je voor de principiële vragen te staan. Kan zo’n muntunie in deze vorm wel overleven? Veel mensen zeggen van niet. En de tweede vraag is: wat moet je dan doen? Ik zou zeggen: ga terug naar een aantal kernlanden die gelijke ideeën hebben over monetaire politiek, zeg maar de voormalige D Mark-zone. Anderen zeggen: we moeten naar een politieke unie, met financiële transfers van sterke naar zwakke landen.” Misschien is dit debat nog wel ingewikkelder dan de bestrijding van de eurocrisis. „Dit is zo ingewikkeld omdat het een politiek en maatschappelijk vraagstuk is. Je hebt het niet meer alleen over monetair beleid of over begrotingsbeleid, maar over de vraag waar we naartoe moeten.” Hoe opereert Nederland in die discussie? „Nederland heeft altijd geprobeerd zoveel mogelijk in het spoor van Duitsland te blijven. Nu is de vraag: gaat Duitsland schuiven? De verkiezingen in Duitsland hebben de gevestigde partijen een geweldige kater opgeleverd. Je ziet dat de Duitse politiek niet precies weet wat ze nou moeten doen. De onderhandelingen met de liberale FDP zijn mislukt. Jammer, want Nederland had wel wat gehad aan FDP-leider Lindner met zijn wat hardere politiek.” Lindner wilde het Nederlandse standpunt tegen nieuwe euro-instituties in het Duitse regeerakkoord opnemen, maar Merkel weigerde. Wat zegt dat? „Dat betekent dat Merkel wil bewegen. Voor Duitsland is de relatie met Frankrijk belangrijker dan die met Nederland. Nu komt SPD-leider Martin Schulz op het podium. Ik ken Schulz. Hij wil gewoon meer Europa. Al die dingen waar Nederland traditioneel tegen is, zoals een schuldengemeenschap, daar zal hij niet zo tegen zijn.” En nu? „De grote winnaar van een ’Grosse Koalition’ in Duitsland zou de Franse president Macron zijn. Hij heeft een toespraak gehouden over zijn plannen voor de eurozone. Dat komt neer op een verankering van een transferunie. Dan zijn er allerlei manieren om geld van Noord naar Zuid te schuiven. Hij wil een aparte eurozone-begroting. Hij wil een apart eurozone-parlement, om het Duitse parlement te omzeilen. Je krijgt gemeenschappelijke schulden via eurobonds. Hij bedenkt het ene fonds na het andere om geld te kunnen overhevelen.” Misschien is dit wel de logische consequentie van een gezamenlijke munt? „Een transferunie zal faliekant mislukken. De euro zal dan de EU meetrekken in zijn val.” Waarom? „Ik heb twintig jaar in België gewoond en gewerkt. Daar is een permanente ruzie over geld tussen Vlamingen en Walen. Een transferunie betekent dat de één moet geven en de ander wil hebben. Degene die wil hebben, wil altijd meer hebben. En degene die moet betalen, wordt daar ziek van. Voor een land als België is het alternatief dat het land uit elkaar valt. En wat moet je dan? Daarom blijven die Vlamingen betalen. Maar in ruil daarvoor krijgen ze eigen bevoegdheden, meer autonomie. In de Europese Unie is zo’n uitruil niet mogelijk. En de publieke opinies staan nog veel verder van elkaar af. Er is geen gemeenschappelijke culturele noemer die dat draagbaar houdt. Dat zul je bij de stembus merken - en dat zie je nu eigenlijk al.” Voorstanders zeggen dat een transferunie niet betekent dat het geld altijd van de ene naar de andere regio gaat. De ene keer heeft het ene land wat pech, een andere periode het andere land. „Het zijn altijd dezelfde landen die pech hebben. Als er straks ook nog een Europees Monetair Fonds komt, dan zal dat structureel geld overdragen omdat er een chronisch probleem is.” Landen als Frankrijk en Italië zouden het toch zelf niet moeten willen dat ze zo afhankelijk van ons worden? „Dat zien ze niet zo. Zij redeneren vanuit een andere logica.” Wat is dan hun beeld? „De Fransen zeggen: we moeten een politieke unie hebben, we moeten als één blok staan in de wereld, anders zijn we niks. Economisch hebben wij tegenslagen, jullie doen het beter met die munt, dat moeten jullie compenseren. Italië is opportunistischer. Die redeneert niet vanuit zo’n groots Europa-beeld.” Nóg opportunistischer? „De Fransen geloven dat echt zo. Die zien Europa als een uitvergroting van Frankrijk. Italië heeft die aspiraties helemaal niet. Op dit moment heeft Italië de Europese Centrale Bank bezet. Daar hebben ze een meesterstreek in geleverd. De ECB voert een beleid dat erop is gebaseerd om de Italiaanse staatsschuld draagbaar en de Italiaanse bankensector overeind te houden. De rekening wordt betaald door de Nederlandse en Duitse spaarders en gepensioneerden. De spaarders in Noord-Europa worden praktisch onteigend. Het voordeel van monetaire politiek is dat je het kunt voeren zonder dat iemand het in de gaten heeft. Je kunt iemand zakkenrollen en die heeft niet in de gaten dat dit allemaal gebeurt.” Is Nederland naïef? „Ja. Nederland is bijzonder naïef als het over Europa gaat.” Hoe kun je als klein land toch iets voor elkaar krijgen? „Het belangrijkste is om Duitsland moed in te spreken. En Duitsland een rechte rug aan te praten. Maar dat is niet meer zo makkelijk omdat de verhoudingen in Duitsland steeds meer polariseren en het politieke centrum onder druk staat.” U denkt niet dat Merkel door de opkomst van Alternative für Deutschland eurosceptischer zal worden? „Nee. Ze maakt een grote fout met een ruk naar links, terwijl de kiezer een ruk naar rechts maakt.” Wat moet Rutte doen? Hij zoekt al steun bij andere kleine landen. „Rutte is al bijna de senior van de Europese Raad. Je kunt in de eurozone kijken naar Finland, Oostenrijk, misschien de Baltische staten. Je moet dus een club om Duitsland vormen. Om te zorgen dat Duitsland wat verder kijkt dan Parijs.” Er is regelmatig kritiek op Rutte omdat hij te buigzaam zou zijn in Brussel. „Rutte is in de afgelopen jaren veranderd. Toen hij begon, was hij eurosceptisch. Wat je ziet aan mensen die vaak in die EU-gremia komen, is dat zij daarin meegroeien. Je wordt er deel van. Op een gegeven moment spreek je beter EU-lingo dan dat je mensen aanspreekt in Nederland. Er is een enorm verschil tussen hoe Rutte zich heeft ontwikkeld de afgelopen vijf jaar en hoe de publieke opinie in Nederland zich heeft ontwikkeld ten aanzien van Europa.” Dit klinkt niet als een Rutte die de Franse plannen gaat tegenhouden. „Dat kan hij ook niet.” Die transferunie gaat er sowieso komen? „Als het aan de Fransen ligt, gaat die er komen. De Duitsers gaan de getallen wat naar beneden drukken en het aantal fondsen.” Wat is het alternatief? „Als je een gemeenschappelijke munt wil hebben, dan moet je die bouwen met landen met gelijksoortige ideeën over monetair beleid, financiën, begroting. Die vroegere D-Mark-zone is de basis voor een eenheidsmunt. Andere landen kunnen hun munt eraan koppelen.” Dat is nogal rigoureus. „Dan kom je uit bij een kleinere eurozone die hechter en stabieler is. Laatst zei de Raad van State nog dat de euro zo’n succes is. Maar in de jaren negentig hadden we geen euro en de economische groei was veel hoger. De inkomens zijn relatief weinig gestegen. We zitten met een Europese Centrale Bank die voor €4,4 biljoen schulden opgekocht. De Europese Centrale Bank is een bad bank geworden. En dat om Italië op de been te houden. Dan heb je in het Zuiden een jeugdwerkloosheid van 40% en in Noord-Europa worden de spaarders onteigend. Is dat nou een succesverhaal?” De munt zelf is wel een succes. „De munt als betaalmiddel inderdaad. De euro heeft alle functies van een munt, alleen het is een soort tweedehands auto met zichtbare en onzichtbare gebreken. Ik denk dat de Europese samenwerking wel zal overleven. Maar het idee van een politieke unie is onmogelijk. Hoe verder we met de euro gaan, hoe meer we in het scenario zitten van een piramidespel.”