’Financiële klem gemeenten is niet te verteren’

„De problemen werden in 2019 pijnlijk duidelijk. Neem daarbij in ogenschouw dat dat economisch een jubeljaar was voor het kabinet.” Omdat gemeenten verplicht zijn hun begroting sluitend te krijgen, moet de broekriem worden aangetrokken. Terwijl het kabinet extra geld kon uitgeven en lastenverlichting beloofde, stonden wethouders voor heel andere beslissingen. Van Zanen: „Bij een tekort moet een gemeente verplicht bezuinigen of hogere lasten heffen.” ’Greep in gemeentekas’ Hij wijst op een reeks aan kortingen en bezuinigingen waar gemeenten mee te maken kregen. Alle grote steden vanaf 100.000 inwoners kregen een korting van de rijksoverheid te verwerken, oplopend tot bijna een miljard euro in de komende jaren. „Een niet te rechtvaardigen en niet te onderbouwen greep in de gemeentekas.” Verder kregen gemeenten de verantwoordelijkheid voor jeugdzorg en maatschappelijke ondersteuning. Bij de decentralisatie werd meteen ook voor honderden miljoenen bezuinigd. Daar komt de coronaschade nu bovenop. „Die is groot”, stelt VNG-voorman Van Zanen. Onderzoeksbureau AEF becijferde in opdracht van de gemeenten dat corona tot een financiële aderlating van bijna 2 miljard euro kan leiden. Mocht er een tweede coronagolf komen, dan loopt de rekening op tot bijna 3 miljard. Als Van Zanen de kosten voor ondersteuning voor zzp’ers en de extra kosten van de GGD meetelt, komt hij in dat slechtste scenario zelfs op circa 6 miljard euro uit. Het kabinet schiet financieel te hulp. „Of dat echt genoeg blijkt, is afwachten”, aldus Van Zanen. „Ook al compenseert het kabinet alle extra coronakosten, dan betekent dit alleen dat gemeenten er niet nóg slechter voor zijn komen te staan. Er is dan nog niets veranderd aan de structureel slechte financiële positie van gemeenten.” In de podcast Kwestie van Centen gaat Martin Visser uitgebreid in op de spanningen tussen landelijk beleid en die van gemeenten. Luister ’m hier: Niet veel opties En nu? Volgens de Haagse burgemeester hebben gemeentebesturen niet veel opties. „Het aantal knoppen waaraan we kunnen draaien, is beperkt. Het grootste deel van de gemeentelijke inkomsten komt van het Rijk door middel van het Gemeentefonds. De lokale belastingen en heffingen vormen slechts een zesde van de gemeentelijke inkomsten.” Wat de gemeenten kunnen doen? „Uitstellen van onderhoud aan openbaar groen, wegen en kades, uitstel van investeringen in nieuwe schoolgebouwen of sportvoorzieningen, pijnlijke bezuinigingen op voorzieningen en diensten of belastingen en heffingen verhogen.” Het steekt Van Zanen dat het kabinet op Prinsjesdag komt met investeringen en belastingverlagingen, terwijl gemeenten de eindjes niet aan elkaar kunnen knopen. „Laat ik voorop stellen dat wij het in deze situatie verstandig vinden van het kabinet dat men investeert in plaats van bezuinigt om inwoners en bedrijven te ontzien. Maar ik krijg wel het gevoel dat het kabinet de hete aardappel op dit punt doorschuift naar gemeenten. Als het structurele geldprobleem van gemeenten niet wordt opgelost, moeten wij bezuinigen of belastingen verhogen. Dan zijn de inwoners daar alsnog de dupe van. Dat kan toch niet de bedoeling zijn.” Moeten we ons zorgen maken over een torenhoge staatsschuld? Dat bespreken ING-hoofdeconoom Marieke Blom en DFT-verslaggevers Martin Visser en Herman Stam in de nieuwste podcast Kwestie van Centen.