Lage rente is funest voor pensioen

Het is een onmogelijk verhaal om te verkopen in de huidige economie: hoe is het toch mogelijk dat bijna alle economische seinen op groen staan, terwijl er voor de gepensioneerden nog niet genoeg geld is om hun pensioen minstens mee te laten stijgen met de inflatie – het indexeren waar gepensioneerden zo naar snakken? Er zijn twee dingen waar pensioenfondsen rekening mee moeten houden: de rente, en de regels voor de buffers die ze moeten aanhouden. „De rente is heel bepalend”, stelt Corine Reedijk, pensioenexpert bij Aon Hewitt. „Wat daarmee gebeurt is cruciaal. De rente is de laatste jaren op een historisch laag niveau terechtgekomen en lijkt de komende jaren laag te blijven.” De lage rente is aan de ene kant het fundament onder bijna alle positieve economische berichten van de laatste jaren. We kunnen goedkoop geld lenen om een huis te kopen en daarom worden huizen duurder. Bedrijven kunnen meer investeren, waardoor meer mensen aan het werk kunnen. Beleggers worden door de lage rente op de aandelenmarkt gedwongen in hun zoektocht naar rendement, waardoor de koersen hard stijgen. Maar voor pensioenfondsen pakt die lage rente juist slecht uit. Want hoe lager de rente, hoe hoger de verplichtingen. „Pensioenfondsen hebben net als bedrijven een balans”, legt pensioenadviseur Pieter Kiveron van KPMG uit. „Links staan de bezittingen, rechts de verplichtingen. De boosdoener zit aan de rechterkant. Daarop staan de verplichtingen van het pensioenfonds, de uitkeringen tot wel zestig jaar in de toekomst. En we moeten nu waarderen wat die vandaag waard zijn.” Dat waarderen doen pensioenfondsen met een rekenrente, een rente voor beleggingen op de zeer lange termijn. „Die is nu laag en daalt naar onze verwachting nog verder”, zegt Kiveron. Pensioenfondsen moeten bij een lagere rente veel meer geld in kas houden voor de toekomstige pensioenbetalingen. En dat zorgt weer voor een lagere dekkingsgraad, waardoor een indexering er niet in zit. Dat de pensioenen niet meegroeien met de prijzen, doet overigens niet alleen gepensioneerden pijn. Ook de jongere generatie moet zich zorgen maken over het uitblijven van pensioenverhogingen. Want hun inleg wordt ook al jaren niet geïndexeerd. En door het gemis van rente op rente werkt dat bij (jonge) werkenden door de jaren heen nog harder door. De lage rente speelt pensioenfondsen ook nog eens parten bij hun beleggingen. Want zij kunnen weinig met de in de afgelopen jaren opgepompte koersen van aandelen. Kiveron: „Een pensioenfonds kan niet een groot gedeelte van zijn vermogen in aandelen beleggen. Het moet denken aan zijn verplichtingen en investeert dus ook in minder risicovolle beleggingen, zoals obligaties. En daarop is de rente ook laag.” De tweede oorzaak voor het uitblijven van indexaties is dat pensioenfondsen nog altijd bezig zijn hun buffers weer op orde te krijgen, na de deuken die in de crisis zijn opgelopen. „De airbags zijn in de crisis afgegaan, en nu worden ze weer volgepompt”, zegt Kiveron. De buffers worden bepaald aan de hand van de zogenoemde beleidsdekkingsgraad. Die laat zien hoeveel euro pensioenfondsen over de afgelopen twaalf maanden in kas hadden om aan de pensioenverplichtingen te voldoen. Had een fonds voor elke 100 euro aan verplichtingen in de afgelopen twaalf maanden gemiddeld 110 euro in kas, dan is de beleidsdekkingsgraad 110 procent. Die 110 procent is een belangrijk getal. Want pas vanaf dat punt mogen fondsen hun pensioenen gaan indexeren, om de koopkracht van ouderen op peil te houden. En van de vijf grootste pensioenfondsen – APB, PFZW, PME, PMT en bpfBouw – komt alleen laatstgenoemde (115,2 procent) boven die grens uit. De andere vier schommelen tussen 98,5 en 101,5 procent. Een korting op de pensioenen is voor de miljoenen deelnemers van die fondsen dichter bij dan een verhoging. In de tussentijd is het vermogen van pensioenfondsen in de afgelopen tien jaar wel bijna verdubbeld, van bijna 700 miljard euro naar 1300 miljard euro. Moet er met zo veel geld in kas niet meer ruimte zijn om de pensioenen nu ook te verhogen? „De regels in Nederland zijn ten opzichte van andere landen streng”, zegt Reedijk over de bewegingsruimte van pensioenfondsen. „Het voordeel daarvan is dat er inmiddels weer wat vlees op de botten van de fondsen zit. Ze kunnen nu wel een schok opvangen. Dat spreekt voor die striktheid. Maar dat is niet direct in het belang van de gepensioneerde deelnemer.” „Dat is ook onderdeel van de politieke discussie”, voegt Kiveron eraan toe. „Partijen met een oudere achterban vinden dat pensioenfondsen met een hogere rente moeten rekenen, zodat de huidige gepensioneerden meer uitgekeerd krijgen. Maar partijen met een jongere aanhang zullen zeggen dat we voorzichtig moeten zijn met het waarderen van verplichtingen op de lange termijn.”