’Bijbel’ in moerstaal

Wat te doen tegen de macht van Google en Facebook? Mogen boeren zich organiseren om samen sterker te staan tegenover inkopende supermarkten? Zijn we doorgeslagen met de privatisering van telecom, post en spoor? Marktwerking leek in de jaren negentig soms een soort geloof. Maar nu worden er steeds kritischer vragen bij gesteld. En wat te denken van de handel tussen landen? Moet vrijhandel de norm zijn? Of kan een beetje protectionsme à la Trump geen kwaad? Ons denken hierover is sterk beïnvloed door Adam Smith. Deze Schotse filosoof publiceerde in 1776 ’The wealth of nations’. En gek genoeg is deze Bijbel voor economen nooit in het Nederlands vertaald. Tot nu. Morgen komt 243 jaar na de originele verschijning een eerste Nederlandse vertaling uit, onder de eenvoudige titel ’De welvaart van landen’. De vertaling was het idee van Jabik Veenbaas. „Dit boek was nog nooit in zijn geheel vertaald. Dat leek mij geheel onterecht.” Veenbaas is een gerenommeerd vertaler van onder meer filosofisch werk. Maar hij publiceert zelf ook. „Ik heb in 2013 een boek over de Verlichting gepubliceerd. Ik bespreek daarin 15 belangrijke sleutelwerken uit de tijd van de verlichting en één hoofdstuk ging al over Adam Smith. Dat was een grondleggende periode voor nu.” Furore Adam Smith maakte in zijn tijd al furore. Naast dit boek publiceerde hij ook nog ’The theory of moral sentiments’, dat uitgeverij Boom ook in vertaling gaat uitbrengen. Onder economen zijn beide boeken zeer populair. „Deze twee werken leggen samen het fundament onder de economische wetenschap”, zegt Barbara Baarsma, Rabo-directeur en hoogleraar Marktwerking. Veruit het beroemdste deel van deze klassieker gaat over de onzichtbare hand. „Dit komt erop neer dat vrije werking van de markt ervoor zorgt dat het nastreven van particuliere belangen de welvaart van de samenleving als geheel bevordert”, zegt Klaas Knot, president van De Nederlandsche Bank. Smith leefde in een tijd waarin protectionisme nog welig tierde. Hij beschreef hoe ’de markt’ als vanzelf via bij wijze van spreken een onzichtbare hand vraag en aanbod bij elkaar brengt. En zodanig dat iedereen er beter van wordt. „De een biedt iets aan wat een ander niet heeft of kan, en omgekeerd”, legt VU-filosoof Govert Buijs uit. „De musicus geeft in het weekend een prachtig concert aan de huisschilder, de huisschilder schildert het huis van de musicus – beiden doen waar ze goed in zijn, en profiteren dus beiden van elkaars talenten en expertise.” Lofzang De tragiek van dit boek is dat het in de loop der tijd als één grote lofzang op ongebreidelde marktwerking is gezien. Alsof Adam Smith het najagen van eigenbelang propageert. „Het grootste misverstand is ongetwijfeld dat men – op basis van één, verkeerd geïnterpreteerde zin – is gaan zeggen dat dit boek één grote verdediging van eigenbelang is als basis voor de economie”, aldus Buijs. Smith ziet juist ook de nadelen en beperkingen van marktwerking en vindt dan ook dat er een rol is voor de overheid. Dat maakt dit boek zoveel jaar later nog steeds nuttig voor beleidsmakers. Zelfs over de mega-techbedrijven heeft de Schot nog wat te zeggen. Hoofdeconoom Jarig van Sinderen van de Autoriteit Consument en Markt: „Smith is een groot tegenstander van monopolies die de welvaart negatief beïnvloeden, maar ook tot ongewenste winsten leiden.” Wat vinden Klaas Knot, Barbara Baarsma, Bas Jacobs en andere topeconomen de belangrijkste les van Adam Smith?