Big Oil onder hoogspanning

ExxonMobil duikelt voor het eerst sinds 1928 uit de Dow Jones Index. Shell, gekoesterd door pensioenfondsen, schrapt twee derde van zijn dividend en zet tot 9000 werknemers op straat. En BP ontslaat 10.000 man: de klappen die bij de grote oliebedrijven vallen zijn enorm. De nieuwe BP-topman Bernard Looney wil 40% minder olie oppompen en fors in windenergie stappen. Hij krijgt applaus van de milieubeweging en politiek voor die koers, maar beleggers dumpten in september op grote schaal het aandeel BP. De beurskoers staat inmiddels dik onder het dieptepunt uit 2010, na de ramp met olieplatform Deepwater Horizon. BP staat daarin niet alleen. Big Oil, de grote internationale oliebedrijven Shell, ExxonMobil, Total, BP en Chevron, domineerde tien jaar geleden de wereld nog, maar verloor dit jaar ruim de helft van de beurswaarde door het dalende energieverbruik tijdens de corona-pandemie en de daarop volgende prijsoorlog die Saoedi-Arabië met Rusland ontketende. Ter illustratie: elke $10 die de olieprijs daalt, kost Shell op jaarbasis $6 miljard winst. Kapitaalschaarste „De coronacrisis verandert alles”, zegt Peter Parry, voorzitter van de energie- en natuurlijke grondstoffenpraktijk van consultantsfirma Bain & Company. Hij adviseert raden van bestuur van grote olie- en gasbedrijven. „Er is jaren gepraat over een energietransitie, maar de toekomst is door corona een stuk dichterbij gekomen. In deze industrie worden gewoonlijk investeringsbeslissingen voor 20 tot 40 jaar genomen, maar nu ligt de focus op de komende 5 tot 10 jaar.” Parry bezweert dat het geen simpele terugkeer naar business as usual zal zijn als corona verdwenen is. Hij citeert uit een recent door Bain gehouden enquête onder ceo’s in de sector. De ceo’s geven aan dat hun denkproces is versneld. Ten eerste door de plotse en onverwachte schaarsheid van kapitaal bij de oliereuzen. Daardoor ligt de toekomstige waarde van een investering nog meer onder een vergrootglas. Ten tweede door de toegenomen maatschappelijke roep om een duurzamere koers. Die duurzamere koers lijkt voor de Europese bedrijven vooral richting elektriciteit te leiden. Momenteel draait de wereld voor 22% op stroom, maar dat zal tussen de 35% en 50% zijn in 2050, stelt BP. En verwachtte het Internationaal Energie Agentschap eerder nog dat de olieconsumptie later deze eeuw zou pieken op 120 miljoen vaten per dag, nu is de gedachte dat de 100 miljoen vaten per dag die de wereld in 2019 consumeerde, wel eens het plafond kunnen zijn geweest. Fransje van der Marel, partner bij McKinsey, werkte ooit voor energiebedrijf Essent en is nu expert op het gebied van de energietransitie. Ze zag Big Oil eerder aan elektriciteit en duurzame energie snuffelen. Denk aan de slogan Beyond Petroleum uit 2000 van BP. Maar dit keer is het menens, denkt ze. Ze wijst onder meer naar het Noorse Equinor, het voormalige Statoil, en Eni uit Italië, die een stevige investeringsagenda’s in hernieuwbare energie hebben. „Zij gingen BP al voor.” Ook Orsted, het voormalige Dong (Danish Oil & Natural Gas) keerde fossiele energie de afgelopen jaren de rug toe. „Wat spannend is, is dat ik in Europa meer en meer toewijding zie.” Van der Marel verwijst naar een rapport van Rystad. Dat becijfert dat er door olie- en gasbedrijven inmiddels voor $18 miljard aan investeringsbeslissingen zijn genomen voor zon- en windenergieprojecten die voor 2025 van start moeten gaan. Dat is wel nog altijd minder dan wat Shell in 2019 in klassieke fossiele energieprojecten investeerde. Project Reshape Maar het praat makkelijk als je grootaandeelhouder een Scandinavische overheid is, die de strategische ommezwaai steunt. Voor Shell - dat onder de codenaam Project Reshape een soortgelijke route als die van BP en het Franse Total bestudeert - ligt dat anders. „De grote oliebedrijven zullen de handen ineen moeten slaan met hun aandeelhouders. Die hebben hun eigen druk waar ze onder staan. Een bedrijf zal ook nieuwe aandeelhouders uit de duurzame hoek kunnen aantrekken, als die beleggers een goed voorstel krijgen. Maar wie zijn verhaal niet goed voor elkaar krijgt, zal sowieso een probleem hebben”, zegt Parry. De gevreesde ontslaggolf is een feit. Shell, BAM, Tata Steel en KLM kondigden op dezelfde dag een reorganisatie aan. Is dit toeval of het begin van een tsunami? Dat en meer in een nieuwe podcast Kwestie van Centen: Hans van Cleef is sectoreconoom bij ABN Amro. Hij volgt de oliesector nu ruim 14 jaar. Van Cleef zegt dat de onzekerheid, die altijd een beetje bij de sector hoort, nu wel erg groot is. Alleen de elektrificatie noemt hij ’een zekerheidje’. „Je ziet nu een eenmalige schok, waarbij de vraag naar energie instort. Of je die lijn kunt doortrekken? Voor olie wel denk ik.” Volgens Van Cleef is de hamvraag in de bestuurskamers van Big Oil of en zo ja hoeveel oliebedrijven opnieuw in het zoeken en oppompen van olie- en gasvoorraden gaan investeren. Een rol daarbij speelt ook hoe verschillende landen daarmee omgaan. „In het ene land wordt daar heel anders tegenaan gekeken dan in het andere. Kijk naar Suriname, waar dat anders gezien zal worden dan in Nederland. Suriname heeft net grote voorraden olie gevonden. De vraag is: ga je dat nog uitwinnen? Als oliebedrijf krijg je dus ook het dilemma aan welke vraag je moet voldoen. En als jij die olie niet oppompt, doet een ander, bijvoorbeeld een staatsoliebedrijf, het wel.” Aandelenanalist Quirijn Mulder (ING) volgt Shell en de sector ook al jaren. Hij merkt dat lang niet alle aandeelhouders bezig zijn met de overgang van oliemaatschappijen naar duurzame energie. „Het zijn vooral beleggers uit continentaal Europa die daar belangstelling voor hebben.” Naast ruggespraak met die bonte verzameling aandeelhouders is er nóg een praktisch probleem. Dat is volgens Mulder het feit dat internationale oliebedrijven zeer veel fossiele bezittingen op de balans hebben staan, maar dat de markt voor hernieuwbare energie helemaal nog niet zo groot is. „Oliemaatschappijen kunnen dus nog geen grote stappen zetten in het vervangen van delen van hun portfolio.” Parry voorziet dan ook een biedingenstrijd om de spaarzame windparken op zee die wel te koop zijn. „Een van de hordes waar je overheen moet als oliebedrijf dat werk wil maken van meer duurzame energie, is dat je toegang tot platforms moet hebben, waarmee je überhaupt de kans krijgt om veel te investeren. Daar waar olie en gas wereldwijd is geconsolideerd tot zo’n 300 a 400 relevante bedrijven, is de duurzame energiesector nog heel erg gefragmenteerd.” Maar, zegt Parry, dat is maar een van de hindernissen die genomen moet worden. „Financieel zal het ook een uitdaging worden om aantrekkelijke rendementen te maken met elektriciteit.” Shell hoopt op rendementen van 8-12%, BP durft niet hoger dan 10% in te zetten. Dat ziet Mulder ook. „Terwijl investeren in een olieplatform een zekerheid was voor 40 jaar, is dat bij zon en wind niet het geval: de levensduur, vooral economisch maar ook technisch, is veel korter en dus moet je je geld in kortere tijd terugverdienen.” Vandaar ook dat de kosten omlaag moeten. Elektriciteitsprijs Van der Marel noemt nog een derde, niet te onderschatten hindernis: „Een wereldwijd opererend geïntegreerd olie- en gasbedrijf moet heel anders gaan denken. Elektronen zijn niet zo makkelijk op te slaan als oliemoleculen. Het wordt geproduceerd en moet direct naar de afnemer. De markten voor elektriciteit zijn dan ook veel meer nationaal georganiseerd, in plaats van onderdeel van een wereldwijd systeem. Shell moet dan bijvoorbeeld in Frankrijk met Engie concurreren, in Nederland met Essent, in Duitsland met Eon. Er is op die markten veel regulering en weinig handel.” Mulder: „En overheden willen de elektriciteitsprijs laag houden voor consumenten, terwijl in het Midden-Oosten veel overheden een hoge olieprijs prima vonden (om hun begroting op orde te houden, red.).” Niet alleen de winstgevendheid, maar ook de distributie is anders. Mulder: „Het is niet mogelijk om een keten te beheersen: dus niet vanaf het veld tot de pomp. De netwerk- of transmissiebedrijven, de Tennets van deze wereld, zijn immers niet te koop.” Toch ziet Van der Marel ook overeenkomsten: „De aanleg van een windmolenpark op zee of het systeem met snellaadpalen bij laadstations, heeft wel raakvlakken met de capaciteiten die olie- en gasbedrijven al in huis hebben.” Een laatste waarschuwing komt van Parry, die wijst op de snelle ontwikkelingen in zon en waterstof. „De technologie van vorig jaar is alweer stokoud. De leercurve is heel steil. Daar moet je je heel bewust van zijn.” Maar ja, wat als de prijs van een vat olie over vijf jaar veel hoger staat? Van Cleef: „Als grote oliebedrijven nu hun investeringen staken, zal het huidige overaanbod weer kunnen veranderen in schaarste. En dan is $100 per vat best mogelijk.”