’Omscholing moet massale werkloosheid voorkomen’

’Mensen denken nu: het is mooi weer, het virus houdt zich gedeisd, waarom dan nu ineens al die ontslagen?”, zegt arbeidseconoom Ton Wilthagen. „Maar wat nu gebeurt, is dat bedrijven en sectoren die geen perspectief zien op de langere termijn gaan ingrijpen. Je ziet dat in de catering, bij KLM, in de horeca, de detailhandel.” Snijden in kosten ABN Amro-econoom Nora Neuteboom constateert dat ook: „In onze ramingen gaan wij uit van een snel stijgende werkloosheid en nu zie je dus die ontslaggolven op gang komen. Bedrijven bereiden hun jaarplannen voor en berekenen wat hun toekomstige inkomstenstroom zal zijn en komen tot de conclusie dat ze in de kosten moeten snijden. Dit kan geen verrassing zijn, al is het geen positief vooruitzicht.” De laatste tijd regent het aankondigingen van reorganisaties: KLM, NS, La Place, cateringbedrijf Sodexo, staalconcern Tata, poppodium Paradiso, de Rai. Sommige bedrijven schrappen wel een kwart van de banen. Dat gaat met tientallen, honderden en soms duizenden tegelijk. En dan halen de kleinere bedrijven in nood vaak niet eens het nieuws. „Veel bedrijven liggen nu nog aan het infuus van de noodsteun van de overheid”, stelt Wilthagen. „Naarmate die straks wordt afgebouwd, zullen veel meer bedrijven met reorganisaties en ontslagen volgen.” Bij de bedrijven die nu steun krijgen, werken ruim 3 miljoen werknemers. Op een beroepsbevolking van 9 miljoen mensen is dat ongekend veel. Branches als de horeca, de detailhandel, reisbureaus en touroperators, evenementen en catering worden bovenmatig getroffen. In de detailhandel wordt gevreesd dat tien procent van de winkels in de binnenstad de deuren gaat sluiten. En de problemen bij cateraars als Sodexo, Maison den Boer en Hutten Catering doen in die branche alle alarmbellen afgaan. Vakbond CNV verwacht daar ’een ongekende vloedgolf aan ontslagen’, zegt Jacqueline Twerda van CNV Vakmensen. „We hollen nu van de ene reorganisatie naar de andere. We zien komende tijd duizenden banen verdwijnen, die voorlopig ook niet terugkomen.” Reorganisaties Bij de vakbond stromen de aanvragen voor reorganisaties binnen. „Dat gaat inmiddels over de hele breedte. Van catering, horeca tot bouw, transport, vervoer, overal eigenlijk”, zegt CNV-voorzitter Piet Fortuin. „Veel bedrijven zijn nu aan het nadenken. Dat zie je ook aan het feit dat veel minder bedrijven de tweede steunregeling hebben aangevraagd tot nu toe. Zij stellen zich de vraag hoe lang het nog duurt en hoe ze daar weer uitkomen.” Donderdag komen het CBS en uitkeringsinstelling UWV met de laatste werkloosheidscijfers. Het is de vraag of deze stand van de maand juni al het aanstaande sociale drama laat zien, want veel ontslagen zitten nog in de pijplijn. Ramingen van ABN Amro zijn echter somber voor de komende tijd. Terwijl in februari een historisch lage werkloosheid van 2,9 procent werd behaald, voorziet bankeconoom Neuteboom dat die nu maandelijks in flinke sprongen omhoog gaat: „Elke maand stijgt de werkloosheid met ongeveer 0,3 tot 0,4 procentpunt.” Dat lijkt misschien weinig, maar dit tempo werd tijdens de kredietcrisis en de eurocrisis niet gehaald. Toen deed de werkloosheid er zes jaar over om te stijgen naar 7,4 procent, in de voorspelling van de bank zitten we medio volgend jaar alweer op dat niveau. Wat te doen? Laten werkgevers, bonden en politiek dit gewoon gebeuren? Of is hier een bijzondere economische aanpak nodig om werkloosheid te voorkomen? „Dat is de hamvraag ”, concludeert Wilthagen. Hij is niet zo optimistisch: „Minister Koolmees zegt steeds: er is geld genoeg, maar minister Hoekstra maakt duidelijk dat het kabinet niet voor altijd blijft steunen.” Politiek en polder zijn al in conclaaf over de volgende fase van de crisis. Vorige week kwamen de kopstukken bij elkaar tijdens een heisessie in Kasteel Amerongen. Terwijl de steunpakketten nog lopen tot eind september vonden werkgevers, vakbonden en de ministers Koolmees en Wiebes het nu al nodig om te bedenken hoe het verder moet vanaf het najaar. Derde steunpakket Ambtenaren en specialisten uit de polder werken de contouren van een derde steunpakket uit. „Eén van de uitkomsten van Amerongen is dat allen het erover eens zijn dat dat derde pakket er moet komen”, aldus een ingewijde. Half augustus wordt er verder gepraat. „Uitgangspunt van een nieuwe regeling moet zijn dat werknemers behouden blijven voor de sectoren die de komende jaren het werk en de maatschappelijke opgaven hebben liggen”, meent voorzitter Doekle Terpstra van Techniek Nederland. Samen met elf andere brancheorganisaties pleit hij voor een ’deeltijd-NOW’, een nieuwe variant van de loonsteun. „Nu gaat de NOW uit van 90 procent compensatie van het loon bij 100 procent omzetverlies. Wij pleiten voor een variant van 45 procent compensatie voor een half jaar. Vervolgens nemen wij als werkgevers de verplichting op ons dat we mensen vasthouden, door ze om- en bijscholing aan te bieden.” Bij de vorige crisis werd de deeltijd-WW ingezet. Dan kunnen mensen in getroffen bedrijven deels werken en deels WW-uitkering krijgen. Nu is de behoefte aan steun zo massaal dat gevreesd wordt dat een deeltijd-WW niet uitvoerbaar is. Scholing is altijd het toverwoord in crisistijd, constateert Wilthagen met enig cynisme. „Maar wie gaat dat betalen? Wie gaat al die mensen begeleiden? Wie heeft zicht op de vaardigheden van de mensen die hun werk verliezen? We hebben in Nederland een heel fragiele infrastructuur om dit te doen. Dit worden spannende maanden. De minister trekt nu 50 miljoen euro hiervoor uit. Dat is maar een fractie van wat nodig is.” ’Falen politiek’ „Koolmees heeft misschien wel de juiste visie, maar hij moet het doen met instituties uit de jaren vijftig en zestig. We kunnen prima mensen binnen sectoren aan werk helpen. Maar daar heb je nu niks aan. Je moet mensen van de ene sector naar de andere begeleiden en dat kunnen we amper. Daar is ook sinds de vorige crisis niks aan gedaan. Dat is echt falen van politiek en sociale partners.” Het zal niet makkelijk zijn om mensen van de catering aan het werk te helpen in de techniek, om maar een voorbeeld te noemen. En toch is dat waar Terpstra op hoopt: „De opleidingen die gevolgd worden moeten leiden tot werk in de techniek- of bouwsector.” In de ict, de techniek en bouw kunnen ze nog mensen gebruiken. Daarom hoopt ook CNV-voorman Fortuin dat massale werkloosheid te voorkomen is: „We moeten met de overheid en met werkgevers voorkomen dat mensen massaal uitstromen. Er zijn sectoren waar ze mensen keihard nodig hebben.”