Kabinet komt met groeiplan voor koopkracht

Met rollende koffers verschijnt minister Eric Wiebes op het departement. De VVD-bewindsman komt net uit het vliegtuig, terug van de klimaattop in Madrid. ’Een soort vakantiebeurs’, zo omschrijft hij het gekscherend. Hij verheugt zich op het gesprek. Want maandenlang had hij zijn handen vol aan Groningen en aan het klimaatakkoord. Nu is eindelijk Economische Zaken weer core business. ’Departement van welvaart’ „Klimaat en energie zijn allemaal nuttig, maar uiteindelijk zijn we hier ook het departement van de welvaart”, zegt Wiebes. „Het moest wel om en om. Nu kom ik hieraan toe. Hier krijg ik echt energie van. Ik ben iemand die in vooruitgang gelooft. Ik geloof in vooruitgang! Ik wil dat de hele mensheid zich inspant voor vooruitgang! Dat we steeds de blik naar voren houden. Dát vind ik leuk.” De zes knoppen waar Wiebes aan wil draaien om het verdienvermogen te vergroten zijn niet nieuw: beter onderwijs, meer innovatie, een soepele klimaat- en energietransitie, meer infrastructuur, stimuleren van een leven lang leren en een minder grote deeltijdeconomie. Hij erkent zelf ook volmondig: „We hebben geen nieuwe knoppen op het dashboard.” Zijn het daarmee niet allemaal open deuren? „Noem het open deuren. Ik geef het je te doen”, verzucht de minister. „Grote stappen zijn politiek ingewikkeld. Zeker in een situatie waarin we vijftien politieke partijen hebben.” Het wapen in de strijd is wel nieuw: samen met minister Wopke Hoekstra (Financiën) presenteert Wiebes in het eerste kwartaal van 2020 de contouren van een miljardenfonds voor investeringen die moeten leiden tot welvaartsgroei op de lange termijn. De ingrediënten voor economische groei mogen dan ’oude bekenden’ zijn, zoals Wiebes dat noemt, de omvang van de overheidsmaatregelen zou wel vernieuwend moeten zijn. „We moeten nu echt ferme dingen gaan doen. Daarom deze groeistrategie. Dat vergt lef. Dit is een oproep tot lef!” We kunnen niet meer terugvallen op de groeimotor van het verleden. „We hadden een meesterlijk recept. Want we rekenden op onbelemmerde handel. De wereldhandel kende geen gevaren maar een hoop kansen. We hadden rugwind van gasinkomsten”, legt de bewindsman uit. „En we waren dominant in twee sectoren met een enorme uitstoot, maar dat telde toen nog niet: de agrarische sector en de zware industrie. Grote uitstoot, maar daar lagen we niet erg wakker van. Ja, we lagen wakker van zure regen, de ozonlaag. Hebben we allemaal opgelost. Maar we hebben daar nooit de pijn van gevoeld. En precies deze twee dingen zijn veranderd.” Potverteren In het verleden gruwden VVD’ers van het laten oplopen van de staatsschuld. Potverteren was het. Dat gaat het kabinet nu wel doen voor het investeringsfonds. Wiebes, zo geeft hij toe, moest eerst drie keer slikken. „Ik sta niet meteen te trappelen om de collectieve lasten te verhogen, maar we zitten nu in een situatie met een lage rente en in westerse opzichten een écht lage staatsschuld. Wij moeten die mogelijkheid aanwenden om er gebruik van te maken om de groei te verhogen.” Over wie de geestelijk vader is van het fonds is veel geschreven en gegrapt aan het Binnenhof. Wiebes zegt dat hij samen met Hoekstra op het idee is gekomen: „Het grappige is dat we daar nooit enige ophef over hebben gevoeld.” Deze zomer spraken Herman Stam en Martin Visser in de DFT-podcast ’Kwestie van centen’ met oud-minister Vermeend over het investeringsfonds. Luister de aflevering ’Middeninkomens zijn steeds de pineut’ terug: Kloppen alle collega-ministers en staatssecretarissen nu aan met plannetjes? Wiebes: „We krijgen best vaak telefoon en Wopke ook. Het zou mooi zijn als het tot bewindspersonen beperkt was gebleven. Maar er melden zich ook veel belangenorganisaties. Daarom gaan we aangedragen projecten wegen op hun effect op het verdienvermogen. Daar gaan experts naar kijken.” Wiebes ziet dat er in de maatschappij steeds meer aandacht is voor hoe we geld verdelen en steeds minder voor verdienvraagstukken. „De dagelijkse discussie gaat over koopkracht en de belastingdruk. Maar we moeten ons nu druk gaan maken over het verdienvermogen. Anders hebben we over twintig jaar gruwelijke spijt dat die Eric Wiebes niets is begonnen.” „Sinds de dotcomcrisis van 2002 is onze welvaart per hoofd van de bevolking met 20% gestegen”, analyseert Wiebes. „Wat hebben huishoudens er dan in hun portemonnee bijgekregen? Bijna niks. En dat komt door allerlei nuttige dingen waar het overgrote deel van de kiezers allemaal voor heeft gestemd, namelijk een fatsoenlijke oude dag, goede zorg en solide overheidsfinanciën met aflossing van de staatsschuld.” Vergrijzing voelbaar De toekomst ziet er door de vergrijzing en bijbehorende matige economische groei ongeveer net zo uit. De vergrijzing is inmiddels voelbaar. Onlangs voorspelde het Centraal Planbureau dat de economie in de volgende kabinetsperiode net iets meer dan een procentje zal groeien. En die extra welvaart gaat onder meer op aan zorg en pensioenen. Resultaat: de koopkrachtgroei komt in de volgende kabinetsperiode uit op 0%. De minister waarschuwt voor de maatschappelijke gevolgen daarvan: „We zitten nu met 40% van de Nederlanders die op een of andere manier sceptisch is over de eigen inkomenssituatie en we zitten met vijftien partijen in het parlement. Als we nu nog twee decennia krijgen waarin de huishoudportemonnee er niets van terugziet dan hebben we straks dertig partijen én tachtig procent ontevredenheid. Dat gaan we niet meemaken.” Maar waarom niet bezuinigen op de collectieve lasten om meer over te houden voor de portemonnee? „Daar mag ik particulier een opvatting over hebben waardoor we misschien een iets andere Rijksbegroting hebben dan er nu is”, reageert de bewindsman scherp. „Maar laten we het zo zeggen: als we naar de top honderd kijken van dingen die we kunnen doen om de welvaart te vergroten dan is bezuinigen niet in de top zes beland.” Diskrediet Er zijn partijen in de Kamer en milieuclubs die niet meer geloven in het recept van economische groei en aan de andere kant van het touw staan te trekken. Zelfs binnen de regeringscoalitie schuurt realisme soms met idealisme. Een partij als de ChristenUnie vindt dat het wel een tandje minder kan. Maar de minister wil voluit voor het bedrijfsleven gaan staan, tegen de politieke trend in. „Bij mij zit ook wel korzeligheid over het voortdurend bekritiseren van ons verdienvermogen. Over het in diskrediet brengen van bedrijven.” Maar daar heeft zijn eigen VVD toch volop aan meegedaan? Zowel fractieleider Klaas Dijkhoff als premier Mark Rutte sloeg eerder een zeer kritische toon aan richting het grote bedrijfsleven. Wiebes reageert fel. „Ik zeg toch ík? Die kritiek zie je door alle partijen heen. Maar ík heb het over mezelf. We moeten bedrijvigheid en bedrijven weer gaan vieren. Daar moeten we weer trots op zijn, we moeten dat zien als een belangrijke pilaar van onze welvaart”, zegt Wiebes gepassioneerd. Niet alleen koffietentjes „Ons geld komt niet alleen van in chique koffietentjes in de stad zitten maar ook van bedrijvigheid waar we diensten maar ook producten maken. Ook chemicaliën, ook brandstoffen, ook allerlei fysieke producten, innovatieve producten. Natuurlijk moeten we met onze tijd meegaan en zijn het over tien jaar weer andere producten dan nu. Ook dat is een belangrijke pilaar van de welvaart van Nederland. Als we daarop blijven slaan, dan loopt het niet goed met ons af.” Over zijn langverwachte groeistrategie heeft de eigenzinnige minister de afgelopen maanden al wat inkijkjes gegeven. Uitspraken over hervormingen van het onderwijs zorgden voor kritiek. Maar in Den Haag regeert het compromis. Het eindresultaat ademt de geur van afstemming in het kabinet. „De eerste versie die ik schreef. Nou eh… laat ik het zo zeggen. Ik streef altijd naar een zekere frisheid”, geeft Wiebes toe. „Wat mij enorm heeft geholpen is dat de collega’s ook de noodzaak zien voor dat extra verdienvermogen. Ze zien vaak, ook op hun terrein, dat er grote stappen mogelijk zijn. Ze zien dat dit geen diskwalificatie is van hun huidige beleid. Er staat niets in de brief van het is verkeerd wat we nu doen. Het zegt alleen maar dat we een aantal extra stappen moeten nemen.” DE ZES PIJLERS VAN WIEBES In de ’Groeistrategie voor Nederland op de lange termijn’ zet minister Eric Wiebes van Economische Zaken op een rij hoe het verdienvermogen kan worden verbeterd. Zijn groeiplan rust op zes pijlers: Beter onderwijs: Het kabinet constateert dat ons onderwijs goed is, maar niet top. Daarom is ’een kwaliteitssprong’ nodig. Het kabinet wil het curriculum verbeteren en meer digitale leermiddelen inzetten. Leven lang leren: Het kabinet gaat bekijken hoe het onderwijs beter ingezet kan worden om werkenden bij te laten leren. Daarvoor is ’een passend, flexibel en vernieuwend aanbod’ nodig van ’bij- en nascholing en opscholing’. Minder deeltijdwerk: We zijn ’wereldkampioen deeltijdwerk’. Het kabinet wil parttimers stimuleren meer te gaan werken. Dat verhoogt de economische groei. Meer innovatie: De doelstelling om 2,5% van het bruto binnenlands product aan onderzoek en ontwikkeling te besteden wordt niet gehaald. Het kabinet wil innovatie stimuleren in ’sterke clusters’ zoals Wageningen en Eindhoven nu al zijn. Meer infrastructuur: Er komt uit het investeringsfonds extra geld voor infrastructuur. Soepele transities: Het kabinet rept van een klimaat-, energie-, en een digitale transitie. „Als we de transities niet goed vormgeven gaat dat ten koste van onze welvaart.” Wiebes zet daarom in op een soepele transitie.