’Laat geldpers bij bank staan’

Hoogleraar economische en monetaire politiek en economisch adviseur van de Rabobank Wim Boonstra geeft al twintig jaar les over dit onderwerp. „Geldschepping interesseerde vrijwel niemand. Je legde het in drie kwartier uit en bij het afstuderen waren de meeste studenten het alweer vergeten. Maar toen kwam de crisis, en de interesse hierin ontplofte.” Daarom schreef hij het boek Geld, wat is het, wat doet het en waar komt het vandaan. Gemakkelijk krediet Om eerst een misverstand uit de weg te ruimen: het is niet de overheid of de centrale bank die het meeste geld creëert, maar de commerciële banken zoals ABN Amro, Rabobank en ING. Dat doen ze bijvoorbeeld door leningen te verstrekken. Als een klant een hypotheek van drie ton wil afsluiten, creëert de bank giraal geld. Aan de bezittingenkant van de bankbalans komt dit bedrag te staan als vordering op de klant (het krediet). Ook aan de schuldenkant verschijnt het bedrag op de bankbalans. De bank is het bedrag immers verschuldigd aan de klant, die het bedrag op zijn of haar rekening krijgt bijgeschreven. En de geldhoeveelheid is met drie ton toegenomen. Dat nieuwe geld is dus niet van de bank, maar van de klant. Boonstra: „Hier zijn allerlei regels aan verbonden, een bank mag niet onbeperkt geld scheppen. En er moet natuurlijk wel vraag naar krediet zijn. Maar sinds de crisis is de vraag gerezen of dit voor banken niet toch te gemakkelijk is geworden.” Uit de bocht Die discussie woedt niet alleen in Nederland. In juni werd in Zwitserland een referendum gehouden over de vraag of geldcreatie voortaan een taak voor de overheid moest worden. Driekwart stemde tegen. De Bank of England en het Internationaal Monetair Fonds deden onderzoek naar geldschepping, en in Nederland werd de discussie aangezwengeld door Burgerinitiatief Ons Geld. Naar aanleiding daarvan doet de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) onderzoek naar het onderwerp en komt dit najaar met een aantal aanbevelingen. Het monopolie op geldschepping weer bij de overheid leggen, vindt Boonstra een slecht idee. „Er zijn genoeg voorbeelden uit het verleden waar dat mis ging. Van de hyperinflatie in de Weimarrepubliek tot de Zimbabwaanse bankbiljetten van honderd triljoen dollar waar je nog geen half brood voor kon kopen. Het probleem is dat de overheid, als die geld creëert dat ook zelf kan uitgeven. In de praktijk blijkt dat het voor een overheid wel heel verleidelijk is om de geldpers aan te zetten als ze de begroting niet rond krijgen.” ’Klappen opvangen’ Volgens de hoogleraar is het dan ook het verstandigst om geldschepping een taak van de banken te houden. „Al betekent dat niet dat dit stelsel perfect is. Gelukkig is er veel veranderd sinds de crisis. Als leningen niet worden terugbetaald, kunnen banken dat beter opvangen omdat ze nu meer eigen vermogen moeten aanhouden dan voor 2008. Je kunt een crisis nooit helemaal uitbannen, maar je moet ervoor zorgen dat banken en overheden klappen op kunnen vangen.” Door het trauma van hyperinflatie is Europa wel heel streng geworden voor overheden, vindt Boonstra. Monetaire financiering, het financieren van het begrotingstekort door de geldpers aan te zetten, is bij wet verboden. En de overheid mag volgens EU-normen het begrotingstekort niet hoger op laten lopen dan 3% en mag de staatsschuld maar 60% van het bbp zijn. „Dit zijn op zichzelf verstandige regels, maar in tijden van recessie vormen die een handicap. In bijzondere tijden zouden er uitzonderingen op de regel mogelijk moeten zijn.” Uit het slop Door die strenge regels duurde het veel langer voordat de crisis in Europa voorbij was dan in de VS. Boonstra: „Het was een heel krachtig middel geweest als er op Europees niveau met nieuw geld was geïnvesteerd in zaken waardoor de economie echt beter was gaan draaien: in infrastructuur en goed internet bijvoorbeeld. Maar dat mag niet. En landen konden het begrotingsbeleid niet inzettten om de economie uit het slop te trekken. Dat zou beter kunnen.”