In Argentinië verhoogde de centrale bank voor de vierde keer dit jaar onverwacht de rente naar een ongekend niveau van 45 procent. Afgelopen juni ontving dit Zuid-Amerikaanse land overigens het grootste hulppakket van het IMF ooit voor een bedrag van 50 miljard dollar. De peso verloor dit jaar al een derde van zijn waarde.

Ook de valuta van Zuid-Afrika, Indonesië en India staan onder druk. De beurzen van Brazilië, Rusland, India en China blijven dit jaar fors achter bij de MSCI Wereldindex. Wat is er toch met de eens zo trotse BRIC-landen aan de hand? En niet alleen met hen, maar ook in veel andere opkomende markten zijn de rendementen op de beurzen niet om enthousiast over naar huis te schrijven.

Fed grijpt in

Laten we even teruggaan in de tijd. Om de gevolgen van de zwaarste financiële crisis van de afgelopen 80 jaar afdoende te kunnen bestrijden lanceerde de Fed een uitzonderlijk ruim monetair beleid. Niet alleen werd de rente gereduceerd tot nagenoeg nul procent, ook werden op grote schaal staats- en hypotheekobligaties opgekocht. De balans van de Fed explodeerde tot het vijfvoudige! Hoewel er aanvankelijk protesten klonken vanuit diverse opkomende economieën, zo werd de term valutaoorlog gebezigd door de Braziliaanse minister van Financiën, bleek het experimentele Amerikaanse monetaire beleid de opkomende markten vooral ten goede te komen. Amerikaanse beleggers ontvluchtten de historisch lage rente in eigen land en gingen op zoek naar hogere rendementen elders. Zodoende kwamen ze uit bij obligaties uitgegeven door de vele opkomende landen. Teneinde hun sterke groei te kunnen financieren hadden zij veel buitenlands kapitaal aan aangetrokken. De jacht op rendement deed de rente-opslag boven Amerikaanse staatsleningen van 8,90 procent in 2008 zakken naar slechts 2,40 procent in 2010.

Steen in de vijver

De daaropvolgende jaren bleef de rente-opslag beperkt tot in 2013 de toenmalige gouverneur van de Amerikaanse centrale bank Ben Bernanke aankondigde dat het tijdperk van het zeer ruime monetaire beleid op zijn einde liep. Opeens was het vrouwen en kinderen eerst op de beurzen in de opkomende markten. Amerikaanse beleggers sluisden hun geld weer weg naar huis en de rente in de opkomende economieën liep op. De financiering van de groei kwam zwaar onder druk.

De Fed zag de gevolgen van de aangekondigde maatregelen en bond in. De rente werd voorlopig niet verhoogd. Maar eind 2015 was het dan toch echt zo ver. De sterke Amerikaanse economie kon zo langzamerhand weer op eigen benen staan en de Federal Reserve startte met renteverhogingen. Deze cyclus is inmiddels aardig op streek met als gevolg een steeds verder aantrekkende dollar en een stijgende rente op Amerikaanse staatsleningen. De premie die opkomende markten op hun vele dollarleningen moeten vergoeden stijgt eveneens.

Goedkope financiering droogt op

Opeens is iedereen in rep en roer. De goedkope financieringsbron van de opkomende markten droogt ‘opeens’ op met waardedalingen van hun nationale munten en stijgende rentes tot gevolg.

Natuurlijk is het probleem niet overal even groot maar nu de ketting zeer strakgespannen staat blijken de zwakste schakels het eerst te knappen. Dat zijn de landen die zich de afgelopen jaren het gretigst met goedkope dollarleningen hebben gefinancierd, zoals Turkije en Argentinië.

Het Turkse groeiwonder is een klassiek voorbeeld van een economie die zwaar op de pof groeide. De groeicijfers waren prachtig en de macht van de president steeg navenant, maar de rekening moet eens betaald worden. Met een enorme schuld op de handelsbalans ben je immers zeer afhankelijk van buitenlandse financiers. Dat zijn de Verenigde Staten ook, meer die kunnen het zich permitteren, Turkije niet. De eerste verlagingen van de kredietinstellingen zijn inmiddels een feit. Het land zal vroeger of later òf ingrijpende maatregelen moeten nemen òf accepteren in het geval van hulp van het IMF om de economie weer op de rails te krijgen. Turkije is geen geïsoleerd geval, maar wel de zwakste schakel in de ketting van de wereldeconomie.

Martine Hafkamp is algemeen directeur van Fintessa Vermogensbeheer.