Wie gaat de coronarekening betalen?

Barbara Baarsma, directeur Rabobank Amsterdam en hoogleraar economie: „Er gaapt een gat tussen de totale welvaart in Nederland en wat mensen daarvan merken in hun portemonnee. Het bruto binnenlands product steeg, maar het vrij besteedbaar inkomen van mensen niet of veel minder hard. En dat gat is sinds de vorige crisis alleen maar gegroeid. Dat gat werd veroorzaakt door achterblijvende lonen en stijgende belastingen, zorgpremies en pensioenpremies. Ik denk dat de lonen de komende tijd onder druk zullen komen te staan, omdat veel bedrijven het moeilijk hebben. Wat belastingen precies gaan doen, weten we nog niet. Maar de kans is aanwezig dat die omhoog gaan om de staatsschuld straks weer naar normale proporties terug te brengen. Pensioen Verder kun je verwachten dat de zorgpremies verder omhoog gaan. We hebben nu ongelooflijk veel uitgaven aan zorg en die zullen niet afnemen. Ook de pensioenpremies stijgen vermoedelijk. Dat gat tussen algemene welvaart en wat mensen daarvan ervaren wordt na deze crisis dus nog groter. Mijn oproep is om ook in crisistijd belangrijke hervormingen en moderniseringen rond pensioen, zorg en belastingen niet uit het oog te verliezen. Het is voor de politieke stabiliteit echt van belang dat dat gat tussen welvaart in Nederland en de portemonnee van de burgers gedicht wordt. Want uiteindelijk leidt dat tot onvrede. Koopkracht Nu is voor mensen grip hebben op hun leven belangrijker dan alleen maar koopkracht. Ik noem dat kanskracht. Heb je zelf de mogelijkheid om iets van je leven te maken? Door de coronacrisis zullen mensen minder grip houden op hun leven. Dat aspect mis ik heel erg in de aanpak van het kabinet. Er liggen allang rapporten op de plank bij de ministeries voor individuele leerrekeningen. Haal dat beleid naar voren. Geef alle burgers een startbudget met mogelijkheden om zelf scholing mee te betalen. Juist nu veel mensen het risico lopen hun baan te verliezen en misschien in een andere functie aan het werk te moeten. Politieke partijen gaan nu aan de slag met hun verkiezingsprogramma’s. Ik hoop op gedegen standpunten over arbeidsmarkt, zorg, belastingen, en de vraag wat we een acceptabele staatsschuld vinden. Dan hebben de mensen echt wat te kiezen.” Cees Oudshoorn, directeur van werkgeversorganisatie VNO-NCW: „De prijs van de crisis werd tot nu vooral betaald door ondernemers en de overheid. De meeste werknemers kregen hun loon doorbetaald. Dit was ook de opzet in de periode van de lockdown, waarin de economie met 20% terugviel. Maar we hopen wel snel in een nieuw normaal terecht te komen. Hopelijk gaan we dan over van een 80%-economie in 95%-economie. Dan is de krimp nog altijd 5%, meer dan tijdens de financiële crisis. In dat nieuwe normaal zullen bedrijven failliet gaan, zeker in sectoren met nog weinig perspectief. Dan komt de rekening ook meer te liggen bij de werkenden, hoe pijnlijk en ongewenst ook. Verdienmodel Via steunpakketten proberen we het verdienvermogen van Nederland zoveel mogelijk te behouden. Wat daarvan straks de financiële erfenis is? Het huidige pakket kost €20 miljard, het tweede pakket kost zo’n €13 miljard. Dan is het totaalplaatje vooralsnog €33 miljard. Financiën berekende dat we nu al op een begrotingstekort van €92 miljard uitkomen. Maar die optelling is heel verkennend, er zitten dubbeltellingen in en het belastinguitstel van €32 miljard is daarin meegeteld. Het lijkt me erg onverstandig om de belastingen te verhogen en te bezuinigen. Je moet juist investeren na de noodfases. De voorspelde lange recessie daarna moet je geen werkelijkheid laten worden. Natuurlijk moeten bedrijven zelf ook gaan investeren zodra de onzekerheid wegebt en het nieuwe normaal echt normaal wordt. De overheid kan die investeringen aanjagen. Daarom moet onder meer dat investeringsfonds er echt komen. Als het maar echte investeringen zijn, geen politieke hobby’s. Investeringen in digitalisering, scholing, energietransitie, bouw en infrastructuur zijn goed voor ons verdienvermogen. Zulke investeringen hebben uiteindelijk ook maatschappelijk rendement, zodat de leningen ervoor af te betalen zijn en zonder een cent rente. Of de belastingen voor bedrijven na de crisis omhoog gaan? Nee, daar ben ik niet zo bang voor. We moeten het samen doen. Het bedrijfsleven is er niet alleen voor zichzelf, maar voor de hele samenleving. Ik vrees dan ook niet voor een soort vergeldingsactie, dat zou ook onzinnig zijn.” Coen Teulings, hoogleraar economie en oud-directeur Centraal Planbureau: „De versoepelingen die zijn aangekondigd zijn een stap in de goede richting. Ik ben geen viroloog, maar iedereen die de cijfers van het RIVM bijhoudt, ziet dat het de goede kant op gaat. Om de schade van de crisis te beperken is het nu echt belangrijk dat de economie weer op gang komt. Dit jaar maken we een klap mee die ontzettend hard is. Tegenover een heel diepe recessie dit jaar staat echter een forse groei als de corona-epidemie weer voorbij is, misschien al volgend jaar. Het lijkt me helemaal niet onwaarschijnlijk dat de economie dan zomaar weer 6 procent groeit. Recessie Door de recessie en de steunmaatregelen zal de staatsschuld oplopen. Daar komt misschien 10 of 20 procentpunt bij. Wat we daarmee moeten doen na de crisis? Heel simpel: helemaal niets. Nederland had vorig jaar een overheidsschuld van circa 50 procent van het bruto binnenlands product. Als die stijgt naar 60 tot 70 procent is daar helemaal niets mis mee. Japan heeft 200 procent staatsschuld en dat lukt daar ook heel behoorlijk. Als we volgend jaar de meeste ellende weer achter de rug hebben, dan kun je heel gemakkelijk de staatsschuld stabiel houden op 70 procent. Het begrotingstekort is dit jaar dan extreem hoog, maar daarna kun je streven naar een structureel tekort op de begroting van 2 procent. Bij de vorige crisis wilden we het beste jongetje van de klas zijn en heeft Nederland onmiddellijk na de crisis zwaar bezuinigd en lasten verhoogd. Dat moeten we nu in ieder geval voorkomen. Je kunt juist heel veel schade aanrichten door ineens veel te gaan bezuinigen. De overheid moet nu vooral rust en vertrouwen uitstralen. Recessie treft veel mensen hard, dat is onvermijdelijk, maar de hoge staatsschuld is geen probleem. Misschien vindt minister Hoekstra mijn structurele tekort van 2 procent te onbesuisd. Ook prima. Dan mik je op een begrotingstekort van 1,5 procent. Dan kom je straks hooguit een paar miljard op de begroting tekort. Maar dat bedrag hoeft echt niet meteen in 2021 op tafel te liggen. Als in maart de verkiezingen zijn, denk ik niet dat we al exact weten wat de schade is. Dat is ook niet erg, we hebben de tijd om na te denken over een afgewogen reactie.” Reinier Castelein, voorzitter vakbond De Unie: „Jaren geleden hoorden we van Balkenende dat na het zuur het zoet zou komen. Nou, dat zoet is nooit gekomen. Van het echte oogsten door de middeninkomens is langere tijd niets terechtgekomen. De lasten gingen alleen maar omhoog. Daarmee zou je kunnen zeggen dat deze crisis voorgefinancierd is. Wie gaat deze crisis betalen? Ik keer dat dus om. Deze crisis ís al betaald. In februari hoorden we minister Wiebes van Economische Zaken nog zeggen dat de staatsschuld de afgelopen vijf jaar met 60 miljard is afgelost. Dat is een miljard euro per maand. Slagkracht In ons land zit dus een verdienvermogen waarmee we de rekening makkelijk kunnen betalen. Het duurt misschien even voor die economische slagkracht terug is, maar we zijn uiteindelijk in staat om met de huidige lastendruk de hogere staatsschuld af te lossen. Redenen voor bezuinigingen of lastenverzwaringen zie ik absoluut niet. Wel vrees ik dat lastenverlichting uit zal blijven. Normaal worden verkiezingen gekocht met beloften van lagere belastingen. Maar die beloften zullen er nu niet zijn. Misschien dat PvdA of GroenLinks de publieke sector en specifiek de zorg nog salarisverhoging in het vooruitzicht stellen, maar dat is het dan ook wel. Waar ik wel bang voor ben is een nivelleringsagenda. Daar zie je linkse oppositiepartijen nu al op hinten en de kans is groot dat die partijen na de verkiezingen sterker zullen zijn. PvdA-leider Asscher had het in een kranteninterview over ’belastinggeld van de verpleegkundige’ waarmee nu de steun voor bedrijven wordt betaald. Ik vind dat stuitend. Laatst stond hij nog te applaudisseren voor het zorgpersoneel en nu misbruikt hij ze alweer voor zijn verkiezingsprogramma. De staatssteun die nu verleend wordt aan bijna 2,3 miljoen mensen wordt betaald door ons allemaal. Het is geen belastinggeld van slechts één groep. Uiteraard mogen we iets terug verwachten voor de steun die er gegeven is. Maar laten we die zoeken in Nederlandse werkgelegenheid en loonruimte. Niet per se in hogere lasten voor bedrijven.” De onderhandelingen over een nieuw pensioenakkoord naderen hun ontknoping. De spanningen tussen werkgevers, vakbonden en het kabinet zijn echter opgelopen nu ondernemers geen ontslagboete meer hoeven te betalen bij gebruik van het tweede steunpakket. Toch blijft Tuur Elzinga, hoofdonderhandelaar van de FNV, goede hoop houden, laat hij in de podcast Kwestie van Centen weten. En hij heeft een positieve boodschap tijdens het gesprek met Martin Visser en Herman Stam.