Goudmijn werd hoofdpijndossier

De vondst van de gasbel van Slochteren, morgen precies zestig jaar geleden, had enorme effecten. Zo zijn online beelden terug te vinden van een campagne op televisie uit 1965 waarin de overheid Nederlandse huisvrouwen uitlegde hoe te koken op aardgas. Midden jaren zeventig bestond ongeveer de helft van de energievoorziening uit aardgas. En de wegen in Nederland zijn zoveel beter dan die in België, heet het in Groningen, omdat het Rijk met de aardgasmiljarden flink kon investeren. Dr. Joep Schenk (36), werkzaam als historicus aan de Universiteit Utrecht, schreef in 2009 een boek over de gaswinning. „Hoe was het daarvoor? Mensen kookten op stadsgas, fabrieken waar steenkool in gas werd omgezet. Alles werd in vier, vijf jaar omgebouwd.” Een opmerkelijke parallel met vandaag, meent hij. „Nu willen we weer omschakelen, maar wordt met argusogen naar de kosten gekeken. Vergeet niet dat Nederland destijds helemaal niets van gas wist. De techniek en de kennis moest allemaal uit de VS worden geïmporteerd.” Voor Noord-Nederland, een regio met economische problemen die velen dreven tot emigratie naar Canada en Australië, bracht het hoop. Schenk: „Ik vrees wel dat de gaswinning niet is geworden wat men in Groningen hoopte. Namelijk nieuwe industrie en werk. Er is weliswaar meer industrie in Delfzijl gekomen, zoals een aluminiumfabriek, maar de werkgelegenheid bleek specialistisch en beperkt.” Viering In 2009 was er sprake van ’een viering’ van 50 jaar gaswinning. De opdrachtgever voor het boek, dat Schenk samen met collega’s schreef, was de NAM. „Destijds hebben we nog een discussie gehad over de titel”, herinnert Schenk zich. De titel werd ’Groningen-gasveld 50 jaar’. „De NAM wilde in de titel een verwijzing naar nog eens vijftig jaar. Inmiddels is dat ondenkbaar.” De aardbevingen in Groningen leidden ertoe dat de overheid in 2015 de gaswinning terugschroefde. Na een hevige beving in 2018 besloot de overheid zelfs dat de Groningse gaskraan voor 2030 helemaal dicht moest. „Maar de NAM heeft het verband tussen de bevingen en de aardgaswinning jarenlang niet willen erkennen”, weet Schenk. Aanvankelijk was het idee om het gas zo snel mogelijk op te maken met de destijds voorziene opkomst van kernenergie. Nederland werd daarom een grote exporteur. De neveneffecten waren rampzalig. In 1977 schreef The Economist over ’De Hollandse Ziekte’: het fenomeen dat de waarde van de munt van een land stijgt als gevolg van de verkoop van delfstoffen. Daardoor wordt de concurrentiepositie van het land ondermijnd, valt de overige export terug en loopt de werkloosheid op. Vooral na de sterke stijging van de aardgasprijzen na de oliecrisis van 1973 trad dit verschijnsel op, versterkt door de versnelde afbouw van de steenkoolwinning in Limburg en de werkloosheid die dat met zich meebracht. Zo verdwenen veel aardgasbaten in de vorm van werkloosheidsuitkeringen, een uitgebreid opgetuigd AOW-stelsel en door de spijkerharde gulden. Of zoals The Economist schreef: ’Socialistische en consumptieve doeleinden.’ Het terugschroeven van de gaswinning is terug te zien in cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek over de totale gaswinning. Zo werd in 2018 ongeveer 36,5 miljard kubieke meter gas opgepompt, een halvering ten opzichte van 2014. In 2018 was de invoer van gas voor het eerst sinds 1959 groter dan de uitvoer. Of we niet net als Noorwegen een staatsinvesteringsfonds hadden moeten oprichten van de aardgasbaten. Of dat alsnog snel moeten doen? Sommigen zeggen van wel. Fractievoorzitter Bart van der Werf van Forum voor Democratie in de Provinciale Staten van Groningen baarde onlangs opzien door te pleiten voor het vooralsnog voortzetten van gaswinning. Compensatie „Als de Groningers wel goed gecompenseerd worden”, zegt de Groninger. „Met onder meer de gasbaten is een prachtige infrastructuur opgebouwd. Zestig jaar, het is een mooie leeftijd. Hoe nu verder? Doe de baten in een fonds, zoals dat in Noorwegen bestaat. Dan is het niet zomaar geld op de begroting”, stelt hij voor. Boer Boon is overigens nooit rijk geworden van de gasbel, hij hield er amper 1000 gulden aan over. De Nederlandse Staat des te meer. Die verdiende er volgens het CBS omgerekend 416,8 miljard euro aan.