Overal in Nederland staat het erfgoed van Philips

Voor schrijver Bert Tip, die gedurende zijn carrière in diverse Philips-fabrieken heeft gewerkt, heeft de Philips-stijl weinig geheimen. „De gele baksteen, de tweelaagse bouw, de typische beveiligingsloge en een ketelhuis met zwart-witte tegeltjes zijn typisch voor de signatuur van het eigen architecten- en ingenieursbureau dat Philips had”, zegt hij. „Als we een industrieterrein oprijden op zoek naar een gebouw dat ooit door Philips is neergezet, kan ik het er vaak zó uitpikken.” Vanuit Eindhoven vestigde Philips in de vorige eeuw overal fabrieken, waar honderdduizenden Nederlanders in al die jaren hebben gewerkt. Op het hoogtepunt in 1971 werkten in Nederland ongeveer 99.000 mensen voor het elektronicabedrijf, vertelt Tip, die 95 locaties in ons land kan aanwijzen waar Philips ooit vestigingen had. Het boek ontstond toen Tip een grote verzameling foto’s in handen kreeg van een collega die met pensioen ging. „Ik moest daar iets mee doen”, zegt hij. Het resultaat laat tientallen locaties zien waar ooit trots het Philips-logo op de gebouwen prijkte. Van Eindhoven, waar rond het enorme Strijp-complex op het hoogtepunt tientallen Philipsgebouwen geconcentreerd waren, naar de omliggende plaatsen in Brabant en ver daarbuiten in plaatsen als Stadskanaal, Wieringerwerf en Drachten. Plekken met voldoende mannelijk en vrouwelijk (’nette meisjes gezocht’) arbeidspotentieel, een goede ontsluiting en een gemeente die meewerkte. Drachten „Agrarisch gebied waar door schaalvergroting en mechanisatie werk verdween, of plekken waar de textielindustrie wegtrok of mijnsluitingen plaatsvonden”, vertelt Tip. „Drachten is een voorbeeld van een plek waar Philips het arbeidspotentieel van de agrarische bevolking aanboorde. Men kwam in overall en op klompen naar het werk en jarenlang was er geen avondploeg, omdat dan het vee verzorgd moest worden”, weet Tip. In gemeenten waar Philips zich meldde met plannen, werd vaak de rode loper uitgerold, vertelt Tip. „Het had status om een Philips-vestiging binnen je gemeentegrenzen te hebben. Gemeenten waren bereid wegen en woonwijken aan te leggen.” In het verre verleden meed Philips grote gemeenten in de Randstad als het even kon. „Daar was meer concurrentie op de arbeidsmarkt, maar men keek ook naar de arbeidsmoraal. Voor grote steden in de Randstad werd in de rapportages dan gewaarschuwd voor ’radicale elementen die de bevordering van de bedrijfsvrede beslist niet tot devies hadden’. Dat Philips in die steden toch vestigingen kreeg, was het gevolg van overnames.” Waar Philips vanaf eind vorige eeuw steeds meer gefocust heeft op productie die alleen kan draaien dankzij talloze toeleveranciers, maakte het bedrijf vroeger zoveel mogelijk zelf, om altijd verzekerd te zijn van aanvoer van kwalitatief goede en goedkope onderdelen. Omdat het bedrijf de brede technologische kennis toch al in huis had en machines die het zo min mogelijk wilde zien stilstaan, ging Philips ook producten maken die steeds minder te maken hadden met gloeilampen. Faillissement voorkomen Vanaf eind jaren tachtig kantelde die trend, omdat toeleveranciers van onderdelen die uiteindelijk toch efficiënter konden maken. In de jaren 90 kwam daar Jan Timmers Operatie Centurion bovenop, ten koste van 50.000 banen wereldwijd, om een faillissement te voorkomen. Sindsdien is het proces van afslanking niet meer opgehouden en onder Cor Boonstra verhuisde het hoofdkantoor zelfs naar Amsterdam. Eind volgend jaar verwacht Philipsbaas Frans van Houten ook de divisie die huishoudelijke apparaten maakt te hebben afgestoten, zodat het bedrijf zich volledig kan concentreren op gezondheidstechnologie. Hoewel sommige vestigingen tegen de vlakte zijn gegaan, kregen andere gebouwen een bruisend tweede leven, zoals het Strijp-complex in Eindhoven, waar talloze technische en creatieve bedrijven zich hebben gevestigd. De voormalige researchlocatie van Philips’ Natlab in Waalre herbergt tegenwoordig de High Tech Campus die als ’slimste vierkante kilometer van Europa’ wordt gezien. Hoewel Philips nu nog maar op twee plekken in Nederland produceert, wekt dat bij Tip geen gevoel van weemoed op: „Het zijn geen leuke keuzes om fabrieken te moeten sluiten. Ik heb het zelf ook moeten doen. Maar soms moet je iets loslaten om iets moois te krijgen, heeft Frans van Houten weleens gezegd.”