Wat vindt Klaas Knot de belangrijkste les van Adam Smith?

De Schotse filosoof Adam Smith is ’de grondlegger van de economische wetenschap’, zegt econoom Barbara Baarsma. „Hij maakte economie een wetenschap van wereldverbeteraars.” Het 1000 pagina’s tellende The wealth of nations maakt haar nog altijd enthousiast. Nu verschijnt dit beroemde boek voor het eerst in het Nederlands, bij Boom Uitgevers. Vertaler Jabik Veenbaas werkte er anderhalf jaar lang aan. „Het boek was nooit in zijn geheel vertaald, dat leek mij geheel onterecht.” Woensdag verschijnt ’De welvaart van landen’. Wat vinden economen en filosofen van deze klassieker? Klaas Knot President van De Nederlandsche Bank 1 Hoe belangrijk is The wealth of nations nu nog voor ons denken over economie? „Zeer belangrijk. Adam Smith benadrukte de productieve capaciteit van de factor arbeid. Die neemt toe door een steeds verder doorgevoerde arbeidsverdeling en specialisatie. Deze elementen zijn voor de moderne ontwikkelde economieën van vandaag de dag natuurlijk onverminderd relevant.” 2 Wat is de belangrijkste les uit dit boek voor beleidsmakers? „Aan Adam Smith ontlenen we het mechanisme van de ’invisible hand’. Dit komt erop neer dat vrije werking van de markt ervoor zorgt dat het nastreven van particuliere belangen de welvaart van de samenleving als geheel bevordert. Smith is daarmee één van de grondleggers van het economisch liberalisme.” 3 Wat is het grootste misverstand over dit boek? „Het zou een misvatting zijn om het boek te beschouwen als een pleidooi voor ongebreidelde marktwerking. Ten eerste zag Smith wel degelijk een belangrijke rol weggelegd voor de overheid, zoals het verstrekken van universeel onderwijs. Ten tweede moet The wealth of nations worden gezien tegen de achtergrond van de tijd waarin het werd geschreven, toen mercantilisme en feodale verhoudingen de boventoon voerden. Er was daarmee nog beperkt begrip van de vormen van marktfalen die vragen om overheidsingrijpen. Ook waren de excessen van laissez-faire in de dagen van Smith (1723-1790) waarschijnlijk nog maar beperkt zichtbaar. Als Adam Smith vandaag de dag had geleefd, had hij zijn The Wealth of nations ongetwijfeld heel anders geschreven.” 4 En ehm... zeg eens eerlijk, heb je dit boek ooit helemaal gelezen? „Het eerlijke antwoord is dat ik er duidelijk meer óver dan ín heb gelezen. Ik heb er destijds nog wel een stelling bij mijn proefschrift aan gewijd. Maar misschien is dit een goed moment om The wealth of nations toch maar eens op de stapel voor de zomervakantie te leggen!” Barbara Baarsma Directievoorzitter Rabobank Amsterdam, hoogleraar Marktwerking en Mededingingseconomie (UvA) 1 Hoe belangrijk is The wealth of nations nu nog voor ons denken over economie? „Het werk legt samen met het al in 1759 verschenen The theory of moral sentiments het fundament onder de economische wetenschap. Het zijn zeer belangrijke werken voor wie de huidige economische wetenschap wil begrijpen.” 2 Wat is de belangrijkste les uit dit boek voor beleidsmakers? „Neem de uitkomst van een economische analyse serieus, want de kracht daarvan economie is om op basis van feiten en analyse aan te geven welke verdeling het meeste welvaart oplevert. Toelichting: De keuze om de economische analyse van beleidsproblemen bij de markt en niet bij de overheid te starten, is een methodologische keuze die voorkomt dat politieke willekeur regeert en de overheid alles tot haar taak kan rekenen wat ze wil. Economie stelt tegenover het primaat van de politiek een feitelijke analyse van de ruil en schaarste, de markt. Overheidsingrijpen bestaat in een economische analyse bij de gratie van falende markten, als burgers en ondernemers de dilemma’s niet zelf kunnen oplossen. Bij een willekeurige beleidsdiscussie redeneren economen dus anders dan niet-economen. Economen beginnen bij burgers en bedrijven (bottom up), en zoeken een oplossing via de markt. Als dat niet lukt, omdat de markt faalt, is er reden voor de overheid om bij te sturen. Niet-economen beginnen bij overheidsingrijpen (top down). Wanneer de overheid faalt, wordt geadviseerd bij te sturen. Zelden komen economen en niet-economen in het midden bij elkaar. Een economische analyse zal doorgaans minder taken bij de overheid leggen. Dat is geen ideologische of ethische keuze, ook is het geen ’geloof in de onzichtbare hand’, maar een gevolg van een analyse van de werking van markten, waarbij er uitgebreid aandacht is voor de kracht maar evenzeer voor het falen van markten. Het is dus minder zwart-wit dan vaak wordt gedacht: het is geen kwestie van wel of niet geloven in een onzichtbare hand, soms werkt de markt goed en in andere is ook de overheid nodig.” 3 Wat is het grootste misverstand over dit boek? „Dat Adam Smith (of economen na hem) daadwerkelijk denken dat er een onzichtbare hand aan het werk is. Smith gebruikt het begrip welgeteld drie keer in zijn gehele oeuvre. En daar heeft het een volstrekt andere betekenis dan de voorvechters én critici van het klassieke liberalisme ons willen doen geloven. Om dat te begrijpen moet je ook The moral entiments lezen. Dan zie je dat het niet alleen het kille egoïsme is dat de onzichtbare hand stuurt, maar ook altruïsme.”m 4 En ehm… zeg eens eerlijk, heb je dit boek ooit helemaal gelezen? „Ja, zeker! Meerdere keren (en ook The moral sentiments)! Het zou verplichte kost moeten zijn voor elke econoom. Daarom is het essentieel dat het vak ’Geschiedenis van het economisch denken’ op alle economische faculteiten in ere wordt hersteld. Er is ook een luisterboek van The wealth of nations, dus geen excuus om de inhoud niet te kennen.” Jarig van Sinderen Hoofdeconoom bij Autoriteit Consument en Markt 1 Hoe belangrijk is The wealth of nations nu nog voor ons denken over economie? „Nog steeds belangrijk. Niet iedereen is zich bewust van de invloed van dit boek. Ten eerste het begrip ’the invisible hand’ en dat prijzen ook op de meer ’abstracte’ markten ontstaan, zijn inzichten die nog steeds belangrijk zijn. Ook Smiths bedenkingen bij het mercanatilisme (bevoordeling eigen industrie om er als land beter van te worden) moeten we goed in het achterhoofd houden. Smith en andere klassieken (vooral Ricardo) zijn nog zeer actueel. Dat arbeidsverdeling en specialisatie van belang zijn bij het verhogen van de productie. Daar begint het boek mee. Misschien dat het daarom ook de meest bekend les van hem is.” 2 Wat zijn de belangrijkste lessen uit dit boek voor beleidsmakers? „Dat het nastreven van eigenbelang door het bestaan van een ’invisible hand’ goed is voor het algemeen belang. Een bakker bakt brood om zelf geld te verdienen en niet uit sociale overwegingen. Toch is het aanbod van brood dat hij creëert een belangrijke bijdrage aan het algemeen belang. „Each individual generally, indeed, neither intends to promote the public interest, nor knows how much he is promoting it... He intends only his own security; and by directing that industry in such a manner as its produce may be of the greatest value, he intends only his own gain, and he is in this, as in many other cases, led by an invisible hand to promote an end which was no part of his intention.” (Boek IV, Hoofdstuk 2) Dat het niet nodig is dat de overheid zich overal mee bemoeit. Dat het mededingingsbeleid zich moet richten op de consument. „Consumption is the sole end and purpose of all production; and the interest of the producer ought to be attended to only so far as it may be necessary for promoting that of the consumer.” (Boek IV, Hoofdstuk 8) Dat arbeidsverdeling en specialisatie van belang zijn voor een industriële natie.” 3 Wat is het grootste misverstand over dit boek? „Dat het ongebreideld kapitalisme zou aanmoedigen. Smith is een groot tegenstander van monopolies die de welvaart negatief beïnvloeden, maar ook tot ongewenste winsten leiden. Hij ziet een heel belangrijke rol van de overheid in het aanleggen van infrastructuur etc. Lees het stuk over ’Rent of land’ (Boek I). 4 En ehm… zeg eens eerlijk, heeft u dit boek ooit helemaal gelezen? „Ik heb de Pelican-editie uit 1974 (2e druk) in 1976 gelezen. Dit naar aanleiding van de lezing ter ere van 300 jaar The wealth of nations door… Han Baudet. (de grootvader van). Ik studeerde economische geschiedenis als 2e hoofdvak bij hem. Dat bevat alleen Boek I-III. De leuke citaten heb ik dan ook nooit gezien omdat die in Boek IV staan. Ook de verhalen over Nederland staan in deel IV. (Hoe kan een land functioneren waar de belastingen zo hoog zijn…). Ik heb later (midden jaren tachtig) wel de 1094 pagina’s in 2 delen van de Glasgow-editie van The collected writings van Adam Smith gekocht. Heb toen ook The theory of moral sentiments aangeschaft. Ze staan nog steeds mooi in de boekenkast.” Sandra Phlippen Hoofd Nederland van economisch bureau ABN Amro 1 Hoe belangrijk is The wealth of nations nu nog voor ons denken over economie? „De inzichten uit dit boek zijn op heel basaal niveau nog dagelijks relevant. Bijvoorbeeld zijn verhandeling over de ’natuurlijke’ prijs en de marktprijs. Wat iets kost heeft niet alleen te maken met de kosten van productie (waarde bestaat volgens Smith uit loon, winst en rente), maar het is een resultaat van vraag en aanbod. Dat klinkt allemaal heel basaal, maar ik kom regelmatig ook in de journalistiek weer de vraag tegen: ’Dit is toch heel goedkoop om te maken, waarom is de prijs dan zo hoog?’ Omdat de prijs voortkomt uit de vraag hoe graag men het wil hebben en in welke mate het beschikbaar is. Als iets massaal beschikbaar is, maar niemand wil het, dan daalt de prijs. En vice versa. Nu vinden veel mensen dit wel heel logisch met betrekking tot producten, maar denk eens aan de prijs van arbeid. Hoe vaak hoor je wel niet: een verpleegster zou veel meer moeten verdienen dan een bankier. Voor de maatschappij voegt die verpleegster toch veel meer waarde toe? Ook hier geldt Smith: de prijs van arbeid wordt gelukkig niet bepaald door een of andere machthebber (uit de geschiedenis blijkt dit vooral tot corruptie te leiden) maar door vraag en aanbod. Stel die verpleegster zou ineens 200 euro per uur krijgen. Dan zou er een enorme toestroom aan verpleegsters op gang komen. Ook mensen die in andere beroepen werken en de vaardigheden bezitten zouden verpleegster willen worden. Voor elke vacature staan dan 100 mensen in een rij die die baan willen. Dan begint het afdingen. Ik doe het wel voor 199, roept iemand achteraan. Ik doe het werk voor 198, zegt een ander. Etc etc. Totdat er iemand blijkt voor het markttarief te willen komen werken. Met andere woorden: de prijs van arbeid is een politiek neutrale indicator voor hoezeer die activiteit gevraagd en aangeboden word. Dit is heel kort door de bocht en de overheid corrigeert terecht allerlei uitwassen, maar dit is de basis.” 2 Wat zijn de belangrijkste lessen uit dit boek voor beleidsmakers? „Voor beleidsmakers is Smith ook vandaag de dag ontzettend relevant vanwege zijn denken over de counterfactual. De waarde van een economische transactie (maar ook van een beleidsinterventie) is het resultaat van die handeling in vergelijking met wat het resultaat was geweest als die handeling níet had plaatsgevonden. Nog vaak worden beleidsinterventies geïntroduceerd voor een maatschappelijk probleem, waarbij er voor en na het nieuwe beleid wordt gemeten hoe groot het probleem is. Als dat kleiner wordt, dan is het beleid een succes. Adam Smith had die beleidsmaker al verteld dat je ook moet weten hoe het probleem zich had ontwikkeld als je als overheid niet had ingegrepen. Soms kan een verslechtering namelijk positief zijn, omdat het zonder die ingreep nog veel slechter was gegaan. Steeds meer beleidsmakers richten hun beleid in op een manier die hiermee rekening houdt.” 3 Wat is het grootste misverstand over dit boek? „Het grootste misverstand is dat Smith’s denken ook in de huidige tijd zou worden gezien als een pure laissez-faire vorm van kapitalisme. Hij was de eerste filosoof die nadacht over hoe een samenleving als systeem zou kunnen werken zonder dat er een centrale planner is die alle economisch beslissingen (over wat te produceren en hoeveel) bepaalt. Hij had twee belangrijke uitgangspunten. Eén: dat mensen meer geven om wat dichtbij is dan om wat ver weg is. Zowel in plaats als in tijd. Dus zichzelf en de naasten eerst en dan pas de rest. Nu is belangrijker dan later. Twee: iedereen probeert altijd om vooruit te komen, om het beter te hebben dan daarvoor. Volgens Smith waren deze twee kenmerken verantwoordelijk voor de gretigheid waarmee mensen zich economisch door het leven bewogen en waardoor de samenleving welvarender werd. Maar hij schreef ook over dat gevoelens van sympathie belangrijk zijn voor het niet destructief worden van gretigheid in de privésfeer. En dat in het zakenleven concurrentie ervoor zorgt dat winsten niet de pan uit rijzen maar worden doorgegeven aan consumenten.” 4 En ehm… zeg eens eerlijk, heeft u dit boek ooit helemaal gelezen? „Nee nooit helemaal. Maar zijn teksten zijn niet zo ontoegankelijk als die van veel beroemde oude geschriften dus het zou wel moeten. Er is trouwens ook een mooie podcast van de belangrijkste hoofdstukken van zijn boek.” Bas Jacobs Sijbren Cnossen Professor of Public Economics (EUR) 1 Hoe belangrijk is The wealth of nations nu nog voor ons denken over economie? „Zeer belangrijk. The wealth of nations is de oorsprong van de moderne economische wetenschap. Voor mij zijn dit de twee sleutelcitaten van Adam Smith. Het eerste citaat gaat over hoe mensen worden geleid door hun eigen belang: „It is not from the benevolence of the butcher, the brewer, or the baker, that we expect our dinner, but from their regard to their own interest. We address ourselves, not to their humanity but to their self-love, and never talk to them of our own necessities but of their advantages.” (Smith 1776, boek I, hst. 2) En het tweede citaat gaat over hoe dat eigenbelang niet tegen het maatschappelijk belang hoeft in te gaan: „Every individual necessarily labours to render the annual revenue of society as great as he can. He generally, indeed, neither intends to promote the public interest, nor knows how much he is promoting it. … He intends only his own gain, and he is in this, as in many other cases, led by an invisible hand to promote an end which was no part of his intention. Nor is it always the worse for the society that it was no part of it. By pursuing his own interest he frequently promotes that of the society more effectually than when he really intends to promote it.” (Smith 1776, boek IV, hst. 2) Het idee van de onzichtbare hand bevat de kern van wat we nu het eerste theorema van de welvaartseconomie noemen. Als markten goed werken – geen monopolie, geen ongelijk verdeelde informatie, geen externe effecten, geen transactiekosten, geen ontbrekende markten – dan leidt het najagen van het eigen belang tot een uitkomst die samenvalt met het maatschappelijk belang. Economen zeggen dan dat de marktuitkomst Pareto-efficiënt is; niemand kan nog handelen zonder dat er iemand op achteruit gaat. Overigens zegt doelmatigheid niets over dat de marktuitkomst rechtvaardig is, maar dat terzijde. Daarnaast zijn Smith’s ideeën over arbeidsdeling en specialisatie een blijvende erfenis in het economisch denken. Met de volgende zin begint ’The wealth of nations’: „The greatest improvement in the productive powers of labour, and the greatest part of skill, dexterity, and judgment with which it is any where directed, or applied, seem to have been the effects of the division of labour.” Hierop volgt het beroemde voorbeeld hoe specialisatie binnen een speldenfabriek de productie verhoogt. Dankzij specialisatie kunnen werknemers wel 4800 spelden per dag maken in plaats van maximaal 20 als ze alles zelf moeten doen: het trekken van ijzerdraad, het rechtmaken van de draad, het op maat snijden van de draad, het slijpen van de punten, het schuren van de top voor de kop, het maken van de kop, het monteren van de kop, het verpakken in papier, enzovoorts.” 2 Wat is de belangrijkste les uit dit boek voor beleidsmakers? „Adam Smith was een van de eerste pleitbezorgers van vrije markten en vrijhandel. Smith’s The wealth of nations kan worden gelezen als een aanval op de mercantilisten die de overheid willen misbruiken voor het voeren van industriepolitiek en het beperken van vrijhandel. Tot op de dag van vandaag zien we dat overheden zwichten voor lobby’s uit het bedrijfsleven om economisch verstorende en protectionistische maatregelen te nemen. Adam Smith beargumenteerde ook dat het nastreven van het eigenbelang onder omstandigheden niet het algemeen belang hoeft te schaden. Specialisatie en arbeidsdeling zijn – naast vrijhandel – cruciale ingrediënten voor het bereiken van een hogere welvaart.” 3 Wat is het grootste misverstand over dit boek? „Dat we niet zeker weten of Adam Smith zelf wel zo gelukkig zou zijn geweest met de moderne interpretatie van economen over de onzichtbare hand. Dit idee komt namelijk maar eenmaal in het boek voor. Vele debatten zijn onder economen gevoerd of deze interpretatie wel echt is wat Smith in gedachten heeft gehad toen hij de The wealth of nations schreef.” 4 En ehm… zeg eens eerlijk, heb je dit boek ooit helemaal gelezen? „Nee. Alleen de cruciale passages over arbeidsdeling, de onzichtbare hand, de prijstheorie, de theorie over hoe inkomens worden verdeeld tussen arbeid en kapitaal en zijn opvattingen over de overheid en handelspolitiek. Het boek is geen modern economieboek. Het boek was gericht op een algemeen, onderlegd publiek uit die tijd. Het bevat lange uitweidingen, historische beschouwingen en beschrijvingen van instituties in Schotland, Engeland en de rest van de wereld.” Govert Buijs Hoogleraar Filosofie (VU), F.J.D. Goldschmeding Leerstoel ’Economie in relatie tot Civil Society’ 1 Hoe belangrijk is The Wealth of nations nu nog voor ons denken over economie? „De analyses binnen de economische wetenschap zijn momenteel in allerlei opzichten veel geavanceerder dan toen. Maar waarin Smith eigenlijk onovertroffen blijft, is de manier waarop hij laat zien hoe een samenleving kan werken op basis van de vrije afstemming van mensen onder elkaar, zonder dat dit van bovenaf geregeld wordt en ook zonder dat er vaste hiërarchische verhoudingen zijn, zoals ooit in feodale stelsels. Laat mensen vooral zelf hun eigen doelen nastreven, zich toeleggen op dingen die ze goed kunnen en die door anderen gewaardeerd worden, en ziedaar, er ontstaat geen pure chaos, maar een spontane orde. Heb dus maar een beetje vertrouwen in het zelforganiserend vermogen van een samenleving. Heel belangrijk is ook dat voor Smith de economie niet een abstract systeem is dat je in wiskundige formules kunt vatten, maar een heel sociaal en concreet gebeuren, waarin mensen met elkaar uitwisselen, goed nadenken over hoe zaken slimmer gemaakt of aangepakt kunnen worden en daar profijt uit halen. Ten derde is heel interessant dat een goed functionerende economie op een heel subtiele manier gebaseerd is op een mix van motieven in mensen: mensen hebben morele motieven, maar ze zijn ook erg bezorgd over hun reputatie, en ze hebben ook een goed besef van hun eigen belangen. Op de markt komt dat allemaal bij elkaar en versterkt het elkaar ook. Als een koopman de zaak beduvelt, heeft hij een volgende keer geen klanten meer – dat beseffen de meeste mensen op de markt maar al te goed.” 2 Wat is de belangrijkste les uit dit boek voor beleidsmakers? „Eigenlijk schreef Smith dit boek voor beleidsmakers. De kern van zijn aanbevelingen is dat een overheid zich in moet spannen om goede voorwaarden te creëren voor de vrije ontplooiing van burgers zodat iedereen weet dat als hij of zij zich inspant, dat je dan ook werkelijk vooruit kunt komen in het leven. Dan gaat het, naast defensie, vooral om een goede juridische bescherming van eigendomsrechten, maar ook om het realiseren van een goede infrastructuur zoals wegen, bruggen, havens. Heel opvallend is ook dat hij pleit voor algemeen basisonderwijs gefinancierd door de staat, voor jongens en meisjes. Kortom: het verhaal dat voor hem een zo klein mogelijke staat het beste is, is een fabeltje. Voor een goed functionerende markt is een sterke staat nodig en daarvoor dient iedereen dan ook, naar vermogen, goed belasting te betalen. De staat moet zich echter niet actief bemoeien met het regelen van de economie, door bijvoorbeeld in te grijpen in de prijzen of kartels en monopolies te beschermen. Hij was heel huiverig voor wat hij elders noemt ’men of system’, beleidsmakers die denken alles in de samenleving te kunnen regelen alsof ze achter een schaakbord zitten. De samenleving is veel te complex om alles vanuit een kantoor te kunnen regelen.” 3 Wat is het grootste misverstand over dit boek? „Het grootste misverstand is ongetwijfeld dat men – op basis van één, verkeerd geïnterpreteerde zin – is gaan zeggen dat dit boek één grote verdediging van eigenbelang is als basis voor de economie. ’Greed is good’. Mensen denken vaak dat dit de kern is van Adam Smith’s denken over economie. Tegenstanders en bepaalde voorstanders van de vrije markt zijn het hierin dan roerend eens. Voor de een is de markt daarom verwerpelijk omdat iedereen op de markt bezig is de ander een poot uit te draaien. Voor sommige voorstanders is dit juist geweldig: de markt geeft mij als individu alle ruimte om te doen wat ik zelf wil en kan, desnoods ten koste van anderen – hadden ze maar beter op moeten letten. Smith zou van beide opvattingen gruwen. De markt is voor hem een instituut waarin zelfstandige, vrije mensen met elkaar zaken uitwisselen en elkaar zo vooruit helpen in het leven. De een biedt iets aan wat een ander niet heeft of kan, en omgekeerd. De musicus geeft in het weekend een prachtig concert aan de huisschilder, de huisschilder schildert het huis van de musicus – beiden doen waar ze goed in zijn, en profiteren dus beiden van elkaars talenten en expertise. Zo ontstaat welvaart voor, zoals Smith het graag uitdrukt, ’alle lagen van de bevolking’.” 4 En ehm… zeg eens eerlijk, heb je dit boek ooit helemaal gelezen? „Om eerlijk te zijn, nee, niet van A to Z. Grote delen wel, en de rest wel gescand. Maar er zijn ook hele stukken die nu niet echt meer interessant zijn. Her en der is het boek langdradig. Maar dan ineens is er toch weer een interessante observatie of diep inzicht. Smith had de naam dromerig te zijn maar hij blijkt steeds heel goed om zich heen gekeken te hebben en menselijk gedrag scherp te analyseren. Allerlei trucjes van kooplui had hij haarfijn door. Ook zitten er heel verrassende thema’s in. Zo schrijft hij bijvoorbeeld uitvoerig over de rol van kerken en de betaling van dominees en zegt daar heel interessante dingen over: ook kerken moeten geen monopolie-positie in kunnen nemen, zegt hij heel economisch gedacht. Kortom: het is een boek dat echt met je meegaat.” Robert Dur Hoogleraar Economie (EUR), voorzitter van Koninklijke Vereniging voor de Staathuishoudkunde 1 Hoe belangrijk is The wealth of nations nu nog voor ons denken over economie? „The wealth of nations is een keerpunt geweest. Het huidige denken over economie bevat nog altijd volop elementen die voor het eerst in The wealth of nations naar voren werden gebracht. The wealth of nations is echter geen verplichte kost meer voor studenten economie. Het vakgebied heeft zich in de eeuwen erna verder ontwikkeld. We maken gebruik van andere technieken. En sommige ideeën zijn achterhaald of niet meer toepasbaar in moderne economieën.” 2 Wat is de belangrijkste les uit dit boek voor beleidsmakers? „The wealth of nations bevat een schat aan lessen. Denk aan de waarschuwing dat importtarieven en andere handelsbeperkingen schadelijk zijn. Maar ook aan de kwalijke rol die grote ondernemers kunnen spelen bij politieke besluitvorming. Volgens Smith moeten we uiterst argwanend staan tegenover voorstellen van machtige belangengroepen.” 3 Wat is het grootste misverstand over dit boek? „Het grootste misverstand is dat het boek een pleidooi zou zijn voor ongebreidelde marktwerking. Niets is minder waar. Smith ziet een belangrijke rol voor overheidsingrijpen op markten. Dat geldt overigens ook voor economen van vandaag. Het falen van markten en hoe de overheid hier mee om moet gaan staat centraal bij de moderne economie-beoefening.’ 4 En ehm… zeg eens eerlijk, heb je dit boek ooit helemaal gelezen? „Nee, niet van kaft tot kaft.” Lex Hoogduin Voorzitter van bestuur LCH Group, Hoogleraar Complexiteit en Onzekerheid in Financiële Markten (RUG) 1 Hoe belangrijk is The Wealth of Nations nu nog voor ons denken over economie? „Cruciaal. Adam Smith heeft ons geleerd dat en waarom een markteconomie (en vrijhandel) de beste manier is om de welvaart te bevorderen. Als iedereen zijn eigen belang nastreeft, wordt automatisch het algemeen belang bevordert. Er zijn geen klassentegenstellingen. Iedereen heeft op de langere termijn belang bij samenwerking door concurrentie in de markteconomie.” 2 Wat is de belangrijkste les uit dit boek voor beleidsmakers? „Dat een markteconomie het beste functioneert zonder overmatig ingrijpen. Markteconomieën vormen een spontane orde, zonder dat gedetailleerde ingrepen door beleidsmakers nodig zijn. Die zijn vaak zelfs contraproductief.” 3 Wat is het grootste misverstand over dit boek? „Dat eigenbelang nastreven hetzelfde is als egoïsme en dat de markteconomie dus immoreel is. Een markteconomie kan niet functioneren zonder een bijpassende positieve ethiek. Smith heeft juist heel veel aandacht besteed aan de morele aspecten in zijn aparte werk ’The theory of moral sentiments’.” 4 En ehm… zeg eens eerlijk, heb je dit boek ooit helemaal gelezen? „Neen.”