Onno Ruding: zure boodschap is onvermijdelijk

In zijn memoires – getiteld Balans – die maandag verschijnen, blikt Ruding terug op onder meer zijn tijd als minister van Financiën. Die rol vervulde hij in de kabinetten-Lubbers I en II, toen het financiële beleid van ons land net als nu in teken stond van een crisis. Rudings boek was al helemaal klaar voor corona uitbrak. „Dus daar heb ik geen letter meer aan veranderd”, zegt hij vanuit zijn woning in Den Haag. „Maar je gaat er wel over nadenken: wat zijn de parallellen met de crisis nu en wat niet?” Zijn er wel parallellen? „Ja en nee. De rente was toen extreem hoog, wat alles verziekte. Want wat je ook bereikte, werd afgepakt door de hoge rente-uitgaven. Nu is dat anders, dus dat is een nee. Maar ja, er zijn ook wel parallellen. De vraag is hoe je in een moeilijke budgettaire situatie moet reageren. Maar in mijn tijd was die situatie al jaren zo, dus je was erop voorbereid dat je iets moest doen. Wat nu gebeurt, kon niemand gepland hebben. Het is een onverwachte nieuwe situatie.” Het kabinet laat de staatsschuld oplopen, in de hoop dat die straks vanzelf weer daalt als de economie aantrekt. Gaat dat werken? „Daar geloof ik niet in. Je kan niet hopen dat je vanzelf uit de crisis komt. Dan moet je wel maatregelen nemen. Maar welke die zijn, weet niemand. Maar ik vrees, met de Raad van State, dat je rekening moet houden met de onprettige mogelijkheid dat je belastingen moet verhogen. Niet nu, maar over een paar jaar. Je kan niet bij voorbaat zeggen dat burgers helemaal gevrijwaard worden, dat zou ik te optimistisch vinden.” Moet het kabinet ook over die lange termijn communiceren? Het mantra is dat we nú niet bezuinigen, maar iedereen voelt aan zijn water dat er later nog een rekening wordt betaald. „Absoluut. Als politicus moet je dat wel noemen. Ik begrijp dat het nu moeilijk is om daar lang over te praten. Het is een druk jaar en de verkiezingen komen eraan. Maar ik heb geleerd dat je ook een zure boodschap best kunt verdedigen en nog verkiezingen kunt winnen ook. Als je de burgers daar maar duidelijk mee confronteert. Dat hebben wij in 1986 gemerkt, toen we de verkiezingen wonnen terwijl we geen prettige boodschap hadden.” We waren trots op onze buffers die we nu konden inzetten. Moeten we die nu ook weer opbouwen? „We staan dit en komend jaar op een staatsschuld van rond 60 procent. Daarmee zitten we beter dan veel andere landen, maar het is makkelijk zeggen dat je er beter voor staat dan Italië. Toch moet benadrukt worden dat je nu ziet dat Nederland er beter voor staat omdat men jarenlang een voorzichtiger beleid heeft gevoerd dan bijvoorbeeld Italië en Frankrijk.” Wat vindt u van de opstelling van Nederland binnen de EU? „Er was kritiek op de Nederlandse houding in Europa, maar die is eigenlijk heel constant. Ook Zalm, Dijsselbloem, De Jager stelden zich kritisch op. Nederland heeft zich als rechtsbuiten geplaatst en heeft daarmee toch invloed gehad. Want het optreden van Nederland heeft wel geleid tot wijzigingen in de aanpak van Europa.” Had minister Hoekstra gelijk toen hij op de piek van de coronacrisis wees op het gebrek aan buffers bij de Zuid-Europese landen? „Natuurlijk had hij gelijk. Als je met onafhankelijke Italianen spreekt – en die zijn er natuurlijk – vinden die dat ook.” Maar was zijn aanpak ook goed? Want los van de inhoud, vielen landen ook over de toon. „Daar kun je over twisten. Maar ik denk dat het niet zo erg was, want het heeft effect gehad. Het roept weerstand op. Is dat vervelend? Nou ja, je moet een dikke huid hebben. Als je het niet had gezegd, had je minder bereikt.” Hoe kijkt u naar het Nationaal Groeifonds van €20 miljard dat Hoekstra samen met collega-minister Eric Wiebes op heeft getuigd? „Ik heb mijn aarzelingen daarover een jaar geleden al geuit en die heb ik nog steeds.” De crisis heeft dat niet veranderd? „Een crisis verandert misschien de bedragen waar je over praat, maar de denkwijze blijft hetzelfde. Dat je nu moet investeren, daar kun je over praten. Maar waarom kan dat niet in het reguliere begrotingsproces? Waar ik zorgen over heb, want het vlees is zwak, is dat de collega-ministers van Hoekstra een pot geld zien, waar minder strenge normen voor gelden dan hun eigen potje geld. Iedereen gaat proberen daar het grootste stuk uit te halen.” Bent u bang dat het groeifonds een speelbal gaat worden tijdens de komende kabinetsformatie? „Absoluut. De ministers staan allemaal in drommen klaar. Om wat ze een paar maanden geleden nog niet als prioriteit hadden bij hun eigen begroting nu als onmisbaar voor de toekomst van Nederland te presenteren, met een mooie strik eromheen. Dat vind ik gevaarlijk, zeker in formatietijd. Dat is mijn aarzeling. Maar ik wil niet in de hoek worden gedrukt dat ik gezegd zou hebben dat ik tegen investeringen ben. Als je die zo belangrijk vindt, zoek die dan op je eigen begroting.” Ruding wil het ook graag hebben over wat hij ’het kleine broertje van het investeringsfonds’ noemt: de baangerelateerde investeringskorting (BIK) voor bedrijven die ze moet stimuleren om te blijven investeren. Het kostenplaatje: 2 miljard per jaar in de komende twee jaren. De oppositie in de Tweede Kamer heeft het al omgedoopt tot de ’dividendbelasting 3.0’ en is extra kritisch omdat er nog altijd geen uitwerking van het plan ligt. Het beperkt zich nog tot een paar alinea’s in de miljoenennota. Dat is ook Ruding opgevallen. De oud-minister bladert door zijn categoriseerde mapjes met krantenknipsels dat hij tijdens het gesprek in de buurt houdt. „Het dunste mapje”, zegt hij als hij het heeft gevonden. Ruding is heel kritisch op de BIK. Net als bijvoorbeeld het Centraal Planbureau, dat het belastingvoordeeltje voor bedrijven vergelijkt met de WIR, een soortgelijke regeling uit de jaren 70 en 80. Daar werd door het bedrijfsleven flink misbruik van gemaakt en uiteindelijk ging er een streep door de regeling. Ruding: „En wie heeft de WIR afgeschaft? Dat is Ruding.” Wat was er mis met de WIR? „Er was niks mis met een instrument om het bedrijfsleven onder voorwaarden te stimuleren. Allemaal prachtig. Men had daar ook een instrument voor, de vervroegde afschrijving. Die heb ik niet bedacht, die is al heel oud. Toen hebben ze dat afgeschaft en vervangen door de WIR. Ik was tegen die WIR. Niet omdat het steun voor het bedrijfsleven was, dat is best. Maar het was onvoldoende duidelijk op grond waarvan je die WIR-premie kon krijgen. Administratief en bureaucratisch niet te volgen. Er was te veel misbruik. Ik wil het niet eens fraude noemen, want het hoefde niet juridisch fout te zijn.” Zoveel jaar later komt die WIR weer terug in de vorm van de BIK. Wat dacht u toen u dat zag? „Ik dacht, misschien zijn mijn ogen minder goed geworden. Lees ik het woord WIR hier? Nee, dat was niet zo. Dit moet je niet doen. Dit is twee keer 2 miljard. Samen 4 miljard. Je mag het best aan een ander goed doel besteden voor investeringen. Maar je moet dat niet hieraan besteden. Ten eerste is er het slechte voorbeeld van de WIR. Ten tweede hoeft het niet tot extra banen te leiden. Je kunt een briljante investering gaan doen die juist met robots tot minder banen leidt. Daarmee hoeft het overigens geen slechte investering te zijn.” Zoveel is er nog niet over bekend. Kunt u nog verrast worden? „Kan altijd. Het is natuurlijk gevaarlijk om te oordelen over iets wat je nog niet hebt gezien, dat erken ik. Maar de kans is, met de ervaring van Ruding met de WIR, heel klein. En het zit nog zo scherp op mijn netvliesje.” Onno Ruding besteedt er in zijn memoires een apart hoofdstuk aan: de afschaffing van de WIR. Deze investeringspremie was helemaal uit de hand gelopen. De kosten liepen de spuitgaten uit en de administratie was problematisch. „Ik kreeg al snel aarzelingen of de WIR op termijn moest worden voortgezet”, schrijft oud-minister over het begin van Lubbers I. „Zij had de vorm gekregen van een kerstboom. Dat was typisch iets voor een beleidsinstrument van EZ.” Nu is het kabinet met een nieuwe investeringspremie gekomen van €2 miljard per jaar. En het Centraal Planbureau vergelijkt die aftrek met diezelfde WIR. Het kabinet wil ’investerend de crisis uit’. Moeten we ons zorgen maken om een torenhoge staatsschuld? Dat bespreken ING-hoofdeconoom Marieke Blom en DFT-verslaggevers Martin Visser en Herman Stam in de podcast Kwestie van Centen.