Stilte na stunt Wopke Hoekstra bij Air France KLM

Stewardessen spreken Wopke Hoekstra nog altijd op zijn stunt aan. In KLM-kringen is de minister van Financiën een held, omdat hij uit het niets in februari een fors belang opbouwde in Air France KLM, zo blijkt uit gesprekken met meerdere betrokkenen. „Het was vijf over twaalf, anders had zich voltrokken wat wij niet wilden”, zegt een insider. De kiem voor die aandelenkoop wordt al in de zomer van 2017 gelegd. Toen moest toenmalig minister Dijsselbloem op de camping via de telefoon horen dat Air France KLM er twee nieuwe aandeelhouders bij zou krijgen, China Eastern en Delta. Aan Nederland was niet gevraagd of zij aandeelhouder wilde worden. Terwijl er wel ’signalen’ vanuit het kabinet waren gegeven. Datzelfde gebeurt nog eens in 2018, als de Franse Staat overweegt een gedeelte van het belang te verkopen aan Accor Hotels. Omdat Nederland weer achteraan loopt in de informatieverstrekking, begint het bij minister Hoekstra te dagen: hij moet aan een andere tafel zitten, die in Parijs welteverstaan. Het kopen van stukken op de vrije markt is de laatste optie, omdat het bestuur van Air France KLM niet bereid blijkt om nieuwe aandelen uit te geven. De aankoop gebeurt in het diepste geheim, omdat het bedrijf beursgenoteerd is. „Het was heel spannend of het zou lukken. Er gelden strenge regels ten aanzien van de meldplicht, bovendien zou het voor een andere dynamiek met Frankrijk gezorgd hebben”, zegt Hoekstra. Hoog spel, zowel naar Frankrijk als naar het eigen parlement. Tankmoment Op 26 februari is het ’tankmoment’. Hoekstra kondigt voor de wereld aan dat hij een belang van 14% in Air France KLM ter waarde van €744 miljoen heeft genomen. Er is alom verbijstering, omdat het indruist tegen de geest van de liberale handelsnatie Nederland. „De meeste landen zouden een moord doen voor kroonjuwelen als Schiphol als KLM. Veel mensen beseffen dat niet. Dat gaan we ons niet af laten nemen. Soms moet je je tanden laten zien”, zegt de minister daar terugkijkend over. De ontvangst van de nieuwe aandeelhouder is koud. Vreemd, want de relatie tussen Nederland en Frankrijk is warm als nooit tevoren, benadrukken betrokkenen. Maar het lijkt er vooral op dat die banden warm zijn zolang Nederland doet wat Frankrijk wil. Aan het contact ligt het niet. Er wordt veel gepraat op allerlei niveaus, tussen Hoekstra en zijn Franse collega Bruno Le Maire, met wie de minister een goede verstandhouding heeft. Ook ambtelijk is er veel contacten via de werkgroep die geleid wordt door hun secondanten Christiaan Rebergen en Martin Vial. De laatste is tevens Air France KLM-bestuurder. ’Tempo maken’ Hoekstra en zijn mensen hebben ook weer contact met het bestuur van Air France KLM en president-directeur Pieter Elbers van KLM. Een groot verschil met vroeger: het kabinet kan meteen de telefoon pakken om te informeren bij het bestuur van Air France KLM. Hoekstra spreekt een paar dagen na de aankoop meteen uit dat hij in juni een overeenkomst wil bereiken. Het is een intentie van beiden, maar het is Le Maire die zegt tempo te willen maken. Nederland wil zich niet laten opjagen. Een akkoord brengt rust, maar is niet noodzakelijk, zo is de gedachte. Het is wenselijk om tot een pakket te komen waarmee de staatsgaranties goed geregeld moeten worden. Vervolgens schaakt Hoekstra met zijn team op twee borden, met Frankrijk en in de Nederlandse politiek. Er ontstaat in de maanden na de aandelenkoop een andere dynamiek ten aanzien van de groei van luchtvaart in Nederland. Hoekstra wil zich niet laten opjutten, maar de Tweede Kamer probeert dat wel. Vooral coalitiegenoot D66, die voortdurend dwarsligt als het gaat om de groei van Schiphol en de opening van Lelystad Airport, dient moties in voor spoed en trekt de aankoop samen met de PvdA in twijfel. Teleurstelling Er ligt een motie van de Tweede Kamer voor schriftelijke garanties voor behoud van de zelfstandige bedrijfsvoering van KLM. „We gaan geen slecht akkoord sluiten, dan maar geen strik er omheen”, zegt een betrokkene. De groei van Schiphol is niet iets waar de Fransen harder door gaan lopen, zo blijkt gedurende de onderhandelingen. De Franse Staat vraagt er niet eens om. „Logisch, want met een groeistop op Schiphol is er des meer reden om nieuwe vliegtuigen in Frankrijk neer te zetten, voor banen en uitbreiding van het netwerk”, zegt een bron. Volgens Hoekstra zijn deze trajecten gescheiden – tot teleurstelling van KLM, dat had gehoopt dat het aandelenbelang in de holding ook een breekijzer in het kabinet zou vormen in de groeidiscussie rond Schiphol. Juni gaat voorbij zonder het gewenste akkoord. Begin juli maakt minister Van Nieuwenhuizen (Infrastructuur) plotsklaps bekend dat Schiphol nog verder kan groeien tot 540.000 vliegbewegingen, terwijl dat 590.000 is op basis van het regeerakkoord: minder toekomstperspectief. Bovendien maakt ze de groei voorwaardelijk. KLM is na bijna een jaar nog geen steek verder, terwijl ze groei nodig heeft om het netwerk verder te ontwikkelen. De onderhandelingen tussen Nederland en Frankrijk over de luchtvaartmaatschappij gaan aldus puur om de macht: wie de baas is in het concern. Er moet een deal komen met de Franse Staat, want die bepaalt, zo wordt nu echt duidelijk. Als die akkoord is, dan tekent het bestuur van Air France KLM bij het kruisje. Dat gegeven is op zichzelf absurd: in het normale bedrijfsleven kan de ene grootaandeelhouder niet iets eisen als er een ander aan boord komt. De raad van bestuur is het aanspreekpunt. Dunne scheidslijn Ondanks de ’commando-actie’ van Hoekstra, blijkt dat Air France KLM slechter presteert dan in 2018. Er worden ook salarisverhogingen uitgedeeld. Hierdoor gaat de winst omlaag, terwijl de minister juist het tegenovergestelde wil. Bovendien is de scheidslijn dun tussen activistisch óf betrokken zijn. Hoekstra wil zich niet met de dagelijkse bedrijfsvoering bemoeien, maar Air France KLM gaat door met beslissingen die negatief uitpakken voor de Nederlandse divisie. Elbers is tegen de afspraak in, onzichtbaar. Exemplarisch is de rel in december met de KLM-Boeing die eerder uit de vaart moet worden gehaald vanwege afspraken met Franse piloten. Dit tart alle bedrijfseconomische wetten en de afspraken over de positie van KLM. Het duurt nog één jaar en drie maanden voordat Nederland hetzelfde stemrecht heeft als Frankrijk. Door te blijven praten zonder overeenkomst, kan zich de uitholling voltrekken die Nederland vreest. De volgende test is de komende aandeelhoudersvergadering van Air France KLM in mei. Het bestuur lijkt op een parlement, met 19 leden. Dat wil Nederland kleiner maken, met flink wat zetels voor zichzelf. De vraag of Frankrijk de macht wil delen, is hem beantwoorden. Hoekstra: „We zijn baas in eigen huis. Materieel is onze invloed geregeld op het hoogste niveau.”