Telescopen net tijdmachines

’Met onze LOFAR-radiotelescoop kunnen wij heel ver in het universum kijken”, vertelt Roy Smits, die bij deze Drentse superverrekijker onderzoek doet. „Maar hoe verder je kijkt, hoe verder je in het verleden staart. Want het licht dat we opvangen, is vaak al miljarden jaren onderweg voordat wij het kunnen zien. Dus hebben we dan beelden van het heelal zoals het miljarden jaren geleden was.” Uniforme karakter Gelukkig weten de geleerden inmiddels al zo veel van het uniforme karakter van het universum dat zij veronderstellen dat het er nu ongeveer hetzelfde uitziet. Omgekeerd zou een wezen op een planeet die bijvoorbeeld zeshonderd lichtjaar van ons vandaan staat door zijn telescoop de aarde kunnen zien zoals die in de Middeleeuwen was. Voor ons aardbewoners is zo’n kijkje in ons eigen verleden helaas niet mogelijk. Ouderdom „Als we met de snelheid van het licht naar die planeet zouden kunnen reizen, dan duurt dat dus zeshonderd jaar en zouden we, in het onwaarschijnlijke geval dat we niet allang aan ouderdom zijn overleden, dus alleen het heden op de aarde kunnen zien”, lacht Roy Smits. Alleen zouden we nog veel langer over die reis doen dan zeshonderd jaar want de snelheid van het licht benaderen, zal de mens nooit kunnen. De expert: „Hoe sneller je in het heelal gaat, hoe zwaarder je wordt. Met de snelheid van het licht zou de mens dus oneindig zwaar worden.” Het enige wat de astronoom nog wel ziet gebeuren, is dat piepkleine robotjes met bijna de snelheid van het licht naar andere sterrenstelsels worden gestuurd. „Maar ook die doen er nog tientallen jaren over.” Roy Smits onderstreept: „De afstanden in de ruimte zijn zo gigantisch. Het dichtstbijzijnde sterrenstelsel, Proxima Centauri, bereiken, kost met de snelheid van onze huidige raketten 10.000 jaar. En met lichtsnelheid 4,5 jaar. In zijn deze maand bij Het Spectrum verschenen boek Telescopen en tijdmachines legt de sterrenkundige uit waarvoor al dat gekijk in de ruimte dient. „Het antwoord is dat mensen nu eenmaal nieuwsgierig zijn”, zegt hij. „We willen weten wat er daarbuiten allemaal bestaat, wat onze plek is in dit alles.” Als voorbeeld geeft hij de vorm van het universum: „We denken dat het bolvormig is maar dat weten we niet zeker. Hoe ver we ook kunnen kijken, we hebben nog geen kromming gezien. Misschien dat we die in de toekomst, met betere telescopen, eindelijk kunnen zien.” Flitsen De laatste ontdekking van zijn collega’s en hemzelf zijn flitsen van radiogolven, Fast Radio Bursts: „Ze zijn heel helder en komen van ver buiten ons Melkwegstelsel. Nu bekijken we wat het zijn en waar ze vandaan komen.” Radiogolven zijn een natuurlijk verschijnsel in het heelal. Er is wel eens gedacht dat bepaalde signalen werden geproduceerd door buitenaardse wezens. Bijvoorbeeld in de jaren zestig bij de ontdekking van een pulsar, die elke seconde oplicht. „De onderzoekers noemden de pulsar daarom Little Green Man, een groen ruimtemannetje. Hij is heel constant, net als een atoomklok. Later bleek het toch echt een natuurlijk signaal te zijn. Verbluffend.” Dat neemt niet weg dat astronomen blijven zoeken of er geen radiogolven van andere ruimtebewoners zijn. Roy Smits sluit niet uit dat in het onmetelijke universum, met zijn honderden miljarden sterrenstelsels met daarin honderden miljarden sterren, behalve op de aarde nog meer levende wezens zijn. „Maar de kans dat we hen tegenkomen, is klein”, denkt de sterrenkundige. „Anders hadden we toch wel radiogolven van hen opgevangen.” Maar zien sterrenkundigen nou wel eens iets dat we kunnen gebruiken, bijvoorbeeld voor onze zoektocht naar schone energie. „Het is niet ons doel maar een ontdekking kan ertoe bijdragen”, onderstreept hij. Zo is de kennis over de kernfusie die zich aan de binnenkant van sterren voltrekt, nuttig gebleken voor de kernfysici die zich met dit fenomeen bezighouden. Vertrouwen Hoewel hij geen klimaatdeskundige is, meent hij wel dat wetenschappelijk vaststaat dat de mens door grote hoeveelheden CO2 in de atmosfeer te pompen de opwarming van de aarde versnelt. „Maar veel mensen willen dat niet geloven omdat ze geen vertrouwen hebben in de wetenschap”, zegt hij met spijt in zijn stem. „Daarom is het belangrijk dat onderzoekers via de media uitleggen waaróm zij die conclusie trekken en hóe zij tot hun inzicht zijn gekomen. Dat zou het draagvlak voor drastische milieumaatregelen enorm versterken.” Want Mars, waarop de Amerikanen en Chinezen al azen, is volgens dr. Smits geen alternatief. „Het is leuk om daar korte tijd te verblijven maar om te leven is het er saai. Er is geen dampkring dus je moet binnenblijven of een ruimtepak aantrekken om naar buiten te gaan. Nee, dan kunnen we beter zorgen dat de aarde een goede woonplek blijft.”