Windmolen lekt extreem schadelijk gas

De Nederlandse netwerkbedrijven en drie van de grootste internationale bouwers van transmissie-apparatuur, ABB, Siemens en General Electric, bevestigen het gebruik van het broeikasgas. Zwavelhexafluoride, kortweg SF6, wordt al sinds de jaren zestig gebruikt om schakelstations in het elektriciteitsnetwerk te isoleren, zoals het trafohuisje om de hoek, maar vooral bij midden- en hoogspanningsstations. Ook in het binnenste van windmolens wordt het gas vaak gebruikt. Het gebruik van SF6 verkleint namelijk het risico op kortsluiting. Jaarlijks lekken echter alleen al in ons land honderden kilo’s de atmosfeer in. Een SF6-molecuul is heeft 23.000 maal zo’n groot broeikaseffect als een CO2-molecuul en blijft duizenden jaren actief. De Britse omroep BBC betitelde SF6 in september dan ook als het ’dirty little secret’ van duurzame energie, nadat twee Britse universiteiten alarmerende publicaties hadden geschreven over een stijging van het gebruik en de lekkage van SF6 wereldwijd. Tennisballen Producenten van schakelapparatuur en windmolens zoeken wel naar alternatieven, zeggen ze in reactie op vragen van deze krant. Maar ze laten desgevraagd ook weten dat klanten vaak liever voor een goedkopere en bewezen oplossing kiezen. Die klanten, netwerkbedrijven als Tennet en Liander, laten weten dat alternatieven vaak technisch nog niet voorhanden zijn. Opmerkelijk is dat SF6 niet voorkomt in het klimaatakkoord, hoewel het in 1992 in Kyoto al werd benoemd als een extreem te bestrijden broeikasgas. In de jaren negentig werd het fluorgas ook nog gebruikt in tennisballen, de zolen van sportschoenen, en bij dubbele beglazing. Dat mag echter niet meer sinds een Europees verbod uit 2014. Het KNMI meet de SF6-concentratie in de atmosfeer niet, en de Nederlandse Emissie Autoriteit houdt er geen toezicht op. Netwerkbedrijven rapporteren zelf over hun lekkages aan het RIVM, sancties zijn er niet. In enkele andere landen krijgen netwerkbedrijven boetes bij te hoge lekkages. Noodzakelijk kwaad Volgens elektrotechnicus Dennis van der Born is het gebruik van SF6 door elektriciteitsbedrijven een soort noodzakelijk kwaad. „SF6 is een zwaar broeikasgas, maar het is ook een uitstekend isolatiemateriaal”, legt hij uit. „In dichtbebouwde stedelijke gebieden zijn schakelstations in het hoog- en middenspanningsnet vaak compact gebouwd. Door SF6 als isolatiemateriaal te gebruiken wordt de kans op kortsluiting en zogenoemde vlambogen tussen verschillende geleiders sterk verkleind.” Bovendien kan SF6 eventuele vlammen doven. SF6 wordt al sinds de jaren zeventig volop zo gebruikt. In Nederland zijn de beheerders van onze elektriciteitsnetten, de netwerkbedrijven Stedin, Enexis, Alliander en vooral Tennet, momenteel volop bezig om ons midden- en hoogspanningsnet uit te breiden. Nieuwe schakelstations zijn namelijk nodig om extra windparken en velden vol zonnepanelen aan te sluiten. Voor die schakelstations wordt, op enkele uitzonderingen na, nog altijd SF6 gebruikt. Het totale gebruik van SF6 bij de Nederlandse netwerkbedrijven is daardoor jaar in jaar uit verder gestegen van 133.500 kilo in 2007 tot 212.000 kilo in 2018, zo blijkt uit rapportages van Netbeheer Nederland. Ook voor schakelinstallaties in windmolens is SF6 populair, windmolenproducent Vestas gebruikt zo’n 7 kilo per turbine. Uit waarnemingen van weerstations in Groot-Brittannië, Ierland en Australië blijkt nu een toename met tientallen procenten van de hoeveelheid SF6 moleculen in de atmosfeer over de afgelopen jaren. Meldingsplicht In Nederland zijn geen absolute cijfers over de hoeveelheid SF6-uitstoot. Het KNMI meet het niet en de Nederlandse Emissie Autoriteit laat vreemd genoeg weten niet verantwoordelijk te zijn. Wel zijn de netwerkbedrijven verplicht lekkages te melden. Dat doen ze door formulieren op te sturen naar consultant DNV GL, die ze vervolgens inlevert bij het RIVM. Het proces oogt nogal vrijblijvend in vergelijking met andere landen als Australië, Denemarken en Groot-Brittannië waar toezichthouders boetes uitdelen bij te grote lekkages. In 2018 werd er is ons land officieel 770 kilo SF6 gelekt door alle netwerkbedrijven samen, wat gelijkstaat aan bijna 18 miljoen kilo CO2. Ter vergelijking: Volgens Milieu Centraal stoot het gemiddelde Nederlandse gezin 20.500 kilo CO2 uit. Levensvatbaar De grootste mondiale producenten van schakelinstallaties zijn Schneider Electric, ABB, Siemens en General Electric. Schneider en ABB testen met alternatieven, maar laat weten dat SF6 vaak nog steeds ’de enige stabiele en commercieel levensvatbare optie is’. Siemens en General Electric (GE) testen ook. Zo heeft Siemens recent een 72,5 kilovolt schakelstation dat SF6-vrij is opgeleverd voor een Schots windpark op zee en leverde General Electric recent meerdere 110 kilovolt stations met een alternatief op. In Meeden wordt voor Tennet zelfs een alternatief op 420 kilovolt geïnstalleerd. Probleem is volgens deze bouwers van hoogspanningsschakelinstallaties, dat hoe hoger de spanning, hoe moeilijker het vooralsnog is om SF6-loze oplossingen te ontwikkelen. Desalniettemin geeft GE aan dat zij als voorloper alle hoogspanningsschakelinstallaties van een alternatief gas gaat voorzien. Oplossingen Oplossingen voor 245 kilovolt en 420 kilovolt hoogspanningsschakelinstallaties zijn dus nog ver weg, ook al geven alle Nederlandse netwerkbedrijven desgevraagd aan open te staan voor zulke nieuw te ontwikkelen oplossingen. Dat is dan ook niet helemaal de beleving bij de producenten, blijkt uit navraag. „Bedrijven bestellen in de basis liever geen producten die 30 jaar mee moeten gaan maar een onbewezen staat van dienst hebben”, laat Siemens’ divisiehoofd Ulf Katschinski weten. „En uiteindelijk bepaalt de klant.” Landendirecteur Khalid Ouled Said van GE: „Netbeheerders zijn vaak conservatief. Dat is begrijpelijk. Zij moeten voor een betrouwbaar net en continuïteit zorgen, dat doe je door minder risico te nemen met alternatieven. Wij zien dat bij opdrachten vaak een te kleine waardering wordt gegeven aan alternatieven.” Het is daardoor volgens hem uiteindelijk vooral de prijs die bepaalt wie een tender wint. „De sector heeft vaak beleid ontwikkelt om SF6 gebruik te reduceren, nu is het zaak om dit samen in praktijk te brengen en de ontwikkeling van alternatieven een boost te geven.” aldus Ouled Said. Nadelen Netbeheer Nederland geeft in een uitgebreide reactie aan zich bewust te zijn van de nadelen die aan SF6 kleven, maar wijst erop dat alternatieven voor SF6 nog lang niet altijd voorhanden zijn. Verder stelt een woordvoerster: „De energietransitie leidt tot een toenemend aandeel van elektriciteit in de energiemix. Als gevolg daarvan wordt het elektriciteitsnet uitgebreid en neemt ook de toepassing van SF6 door netbeheerders toe. Dit moet worden afgezet tegen de CO2-emissiereductie die wordt bereikt door het uitfaseren van conventionele (fossiele) energieproductie.”