’Compenseer woonlasten bij mensen met hoge schulden’

Vanaf 1 januari mogen gemeenten onder meer gegevens uitwisselen over betaalachterstanden, om eerder hulp aan te kunnen bieden. Ook wordt het bedrag en de spullen waar deurwaarders geen beslag op mogen leggen, beter beschermd. Op Prinsjesdag maakte het kabinet bovendien bekend dat er een Waarborgfonds komt voor mensen met problematische schulden. Hoe groot is het schuldenprobleem nou dat op ons afkomt? „De werkloosheid loopt op. Dat gaat onvermijdelijk zorgen voor meer schulden. Op dit moment zien we nog geen toename aan hulpvragen bij schuldhulpverleners. Dat betekent niet dat de problemen er nog niet zijn. Een grote groep mensen heeft te maken met inkomensverlies en moet de tering naar de nering zetten. Soms lukt dat, soms ook niet. Die mensen teren nu in op hun buffers of bouwen al de eerste schulden op. Maar het duurt nog even voor zij aankloppen bij de hulpverlening.” Gaat gegevensuitwisseling helpen? „Gemeenten krijgen inzicht in betaalachterstanden bij huur, energie, zorgverzekering of het water. Zij kunnen dan sneller hulp aanbieden. Ik geloof daar zeker in, maar heb wel twee kanttekeningen. Ten eerste weten we dat mensen niet als eerste besparen op hun vaste lasten. Daarvóór zijn er al heel wat andere rekeningen niet betaald en waarschijnlijk al incassobureaus en deurwaarders betrokken. Ten tweede: Als gemeenten grote groepen inwoners actief moeten opzoeken is daar geld voor nodig en daar heb ik nog niets over gehoord. Een brief sturen is onvoldoende. Die komt dan op een stapel enveloppen terecht die ook niet worden opengemaakt.” Hoe zou je problematische schulden eerder in beeld kunnen krijgen? „Een deurwaarder kan zien dat hij of zij de eerste is die bij iemand beslag legt. Dat is een bepalend moment, een goed moment om hulp aan te bieden. Ik zeg niet dat de deurwaarder dat moet doen, dat kan ook een taak voor de gemeente of werkgever zijn.” Kunnen we schuldproblemen door de coronacrisis wel voorkomen? „Er is een substantiële groep mensen die langere tijd inkomen verliest. Als de vaste lasten dan niet dalen, komen er bij een deel van deze groep onvermijdelijk problemen. Schuldhulpverlening heeft daar op dit moment geen antwoord op, want de woningmarkt zit op slot, dus de woonlasten verlagen is vaak geen optie. We moeten nadenken hoe we deze groep kunnen helpen. Bijvoorbeeld dat zij van een minimaal weekgeld moeten rondkomen, maar dat de vaste lasten wel worden gecompenseerd. Want op een toename van huisuitzettingen en gedwongen woningverkopen hebben we geen antwoord.” Banken en corporaties gaven aan coulant om te gaan met betalingsproblemen door de coronacrisis. Is dat onvoldoende? „De grote vraag is: hoe lang duurt die coulance? Want mensen die nu hun baan kwijtraken, teren eerst in op hun buffer en missen misschien pas in december een hypotheektermijn. De problemen zijn ook structureler van aard dan we aanvankelijk dachten. Een korte betaalpauze helpt dan niet.” Zijn de regels rond schulden op tijd veranderd voor de nieuwe groep, die er onvermijdelijk aankomt? „Per 1 januari verandert er een aantal belangrijke dingen. Zo mogen deurwaarders niet meer op alles beslag leggen. Een basisinboedel is beschermd. En de beslagvrije voet (het deel van het inkomen waar geen beslag op mag worden gelegd, red.) wordt beter beschermd. Dat, samen met gegevensuitwisseling door gemeenten, gaat zeker verschil maken. Een probleem is wel dat de doorlooptijden bij schuldhulpverleners vrij lang zijn. En hoe langer je mensen laat wachten, hoe minder mentale veerkracht ze hebben.” In de vorige crisis belandden ook veel mensen in de schulden. Wat kunnen we van die periode leren? „Er komt nu een hele groep in de schulden bij. Daar ligt een kans. Zij hebben meestal nog niet te maken met multiproblematiek en zijn qua veerkracht nog best fris. Aan ons de opdracht om ze ook fris te houden. Zodat ze, als die arbeidsmarkt weer aantrekt, daar ook nog fit genoeg voor zijn. Dat kan door snel hulp aan te bieden.” Welke hulp is belangrijk? „De overheid kan niet elk volledige inkomen compenseren, maar wel zorgen voor minimale geldrust. Door te voorkomen dat de eerste levensbehoeften in het geding komen, want dat zorgt voor een stortvloed aan andere problemen. Mensen met geldstress gaan meer bij de dag leven en minder verstandige beslissingen nemen. Zelf wacht men te lang met hulp zoeken. Dus we moeten ze actief opzoeken.” Valse tegenstelling in coronacrisis Jungmann ergert zich aan de tegenstelling die er tijdens de coronacrisis lijkt te bestaan tussen economie en gezondheid. „Het hangt met elkaar samen: economie heeft met welbevinden te maken en dat met gezondheid. Armoede en schulden maken mensen letterlijk ziek, dus het is niet het één of het ander.” Zodra mensen geldstress hebben, zorgt dit voor problemen op allerlei vlakken, zoals relatieproblemen en gezondheidsproblemen. Daarmee komen ze ook bij huisartsen of sociaal werk terecht. Proeven waarbij deze hulpverleners en de gemeentelijke schuldhulpverlening intensiever samenwerken, zijn succesvol. „Ook hebben mensen meer hulp nodig om om te kunnen gaan met de stress”, zegt Jungmann, „Geldproblemen gaan er niet door weg, maar als je goed voor jezelf blijft zorgen, dus voldoende bewegen en ook ontspannen, kun je er wel beter mee omgaan. Dan kun je later ook weer die arbeidsmarkt op.”