Gerd Leers: ’Post in kabinet voelde als genoegdoening’

Wanneer Gerd Leers (68) door zijn geliefde Maastricht loopt, wordt hij voortdurend begroet en aangesproken. Als burgemeester is hij er al bijna tien jaar weg, maar hij voelt zich nog sterk bij de stad betrokken. Bewust is hij verhuisd naar een klein dorp in Zuid-Limburg, om het huidige college niet voor de voeten te lopen. Zijn energie kon hij afgelopen twee jaar als waarnemend burgemeester beter besteden aan de chaos in de probleemgemeente Brunssum, gelegen in Parkstad Limburg, de Oostelijke Mijnstreek. Welke branden waren er te blussen in Brunssum? „Om te beginnen zaten er in de gemeenteraad twee kampen, tot op het bot verdeeld, die elkaar de tent uitvochten. Ik trof een dossier aan van, ik lieg niet, een meter hoog. Met de van integriteitsschendingen beschuldigde wethouder Jo Palmen die weigerde op te stappen en daarin door een raadsmeerderheid werd gesteund, werden sinds 1996 over en weer zo’n twintig processen en procedures gevoerd over een stukje grond van 60 vierkante meter. Het is in de loop der jaren volledig geëscaleerd, totdat burgemeester Luc Winants begin 2018 zelf opstapte. Ik ben twee jaar bezig geweest de zaak tot de juiste proporties terug te brengen en partijen weer met elkaar in gesprek te brengen. De kern van het probleem zat ’m in het wantrouwen naar elkaar en het verschil in stijl. De raadsleden hebben Brunssum uiteindelijk zelf weer positief neergezet door over hun eigen schaduw te springen. ” Uw opvolger, Wilma van der Rijt, nu nog wethouder in het Brabantse Best, kan met een gerust hart aan de slag? „Vooral als zij als burgemeester duidelijke grenzen aangeeft. De verhoudingen zijn nu weer danig verbeterd. Maar er blijven nogal wat problemen in dit deel van Limburg. Een blijvend gevolg van de sluiting van de mijnen, begin jaren 70. Tot die tijd was Brunssum een welvarende gemeente. Er is veel ontevredenheid onder de mensen die voorzieningen zien verdwijnen, armoe lijden, werkloos zijn. Er bestaan families die al drie generaties geen werk hebben. Kun je het je voorstellen? Dat je ouders én je grootouders altijd werkeloos zijn geweest, dat je gewoon niet beter weet? Die mensen zijn arm, sommigen nemen hun toevlucht in de criminaliteit. Niet zelden worden ze benaderd om hun zolder of schuur beschikbaar te stellen voor wietkweek. Voor jongeren is er niet veel perspectief. De mening van de man in de straat moet wel in het beleid worden ingebed. Want als je alles meteen plat slaat, loop je het risico dat het steeds extremer wordt. Krijg je gele-hesjesbewegingen.” Uw grootvader, oud-mijnwerker, had vroeger een wasmachinefabriek in Brunssum, toch? „Mijn dochter Sarah heeft er een prachtig boek over geschreven dat binnenkort uitkomt. Hij was mijnwerker en specialist in pompsystemen. Op de Wereldtentoonstelling in Luik ging hij kijken naar een nieuwe uitvinding: de eerste wasmachine. Het verhaal wil dat hij zich daar liet insluiten en ’s nachts de machine precies natekende en later nabouwde. Dat werd de Victoria Wasmachinefabriek waar zo’n 100 man personeel werkte. Een godsgeschenk voor de mijnwerkersgezinnen met al die kleding vol kolengruis!” Door een noodlottig bedrijfsongeval overleed uw vader toen u veertien jaar was. U moest naar kostschool. Heeft dat uw leven beïnvloed? „Van een welvarende zakenfamilie werden we ineens een gezin waarin mijn moeder er alleen voor stond. Een oom nam het bedrijf over. Vanwege alle drukte thuis werd mijn elf maanden oudere broer Mike naar kostschool gestuurd. Om te voorkomen dat hij daar eenzaam werd, moest ik ook. Een ongelukkige tijd, bij de broeders in Weert, van wie sommigen hun handen niet thuis kunnen houden. Gelukkig ben ik er gevrijwaard van gebleven. Wat ik ervan heb geleerd, is dat je altijd op jezelf moet blijven vertrouwen. Uiteindelijk komt het dan goed. Als je laat zien dat je oprecht geïnteresseerd bent in mensen, krijg je vanzelf de gunfactor. Dat is trouwens iets wat er bij veel politici nogal aan ontbreekt.” Moet je als bestuurder niet juist genoeg afstand bewaren? „Je moet de straat op, met mensen praten. Tegelijkertijd moet er je altijd voor waken dat je geen politieke steun terugverlangt voor een verleende dienst; een grote valkuil. Een kwestie van eerlijkheid, een goed afwegingskader. Dat is het belangrijkste wat ik in mijn loopbaan heb geleerd en wat ik nog graag wil doorgeven aan een ander. Daarom ga ik nog niet achter de geraniums zitten; ik wil na mijn vertrek uit Brunssum best nog actief zijn op bestuurlijk gebied.” Onvrede lijkt wel heel Nederland te beheersen. Waar komt al die boosheid vandaan? „Er lijkt sprake van een afnemende bereidheid om naar de ander te luisteren. Mensen trekken zich terug op het vierkant van het eigen gelijk, sluiten zich af van afwijkende geluiden en komen razendsnel tot een onwrikbaar oordeel, zoals in het debat over Zwarte Piet. Op sociale media, waar ik allang mee ben gestopt, kunnen mensen volledig ongehinderd tekeergaan. Alle nuance wordt geskipt, terwijl er heus een groot stuk grijs tussen zwart en wit is.” Is het niet de taak van politici om de burgers weer wat houvast te geven? „Hier en daar zie je wel een kentering. Klaas Dijkhoff (VVD) gaf in een Kamerdebat aan dat de discussie niet moet worden gevoerd alsof er een wedstrijd gaande is. Jesse Klaver (GroenLinks) zei ook dat we moeten ophouden met elkaar vliegen af te vangen. Er is dus behoefte aan meer dialoog in plaats van alleen maar stellingen poneren.” Dijkhoff is momenteel misschien niet het helderste lampje in de kerstboom? „Je bedoelt over zijn wachtgeld? In principe heeft hij gelijk, hij heeft daar volgens de wet recht op. Aan de andere kant: als je het over leiderschap hebt, moet je dat laten zien. Dan kun je niet spreken over de verdeling van het geld en over armoede, terwijl je zelf blijkbaar het onderste uit de kan wilt hebben. Integriteit begint bij jezelf.” Daar kunt u over meepraten... „We zijn gelukkig allemaal mensen en niemand is onfeilbaar. Ik was zelf een bekende burgemeester die een fout maakte en daarop werd afgerekend. Nog steeds word ik weleens ’s nachts wakker en vraag me dan af wat ik nou eigenlijk zo ontzettend verkeerd had gedaan dat dit rechtvaardigde. Waarom het voor mij op zo’n manier moest eindigen in Maastricht. Ik ben ervan overtuigd dat het vooral een politieke afrekening is geweest. Verder heeft de zaak, over het vakantiehuis dat ik in Bulgarije had gekocht, me vooral persoonlijk veel schade berokkend. Heel pijnlijk. Ik had een deel van mijn pensioengeld erin belegd en dat ben ik kwijtgeraakt. Het heeft ook persoonlijk veel leed gebracht, ook in mijn directe omgeving. Integriteitsdiscussies misbruiken als politiek instrument is het gemeenste wat je iemand kunt aandoen.” Korte tijd later werd u gevraagd als minister in het nieuwe kabinet Rutte I. Was dat een vorm van genoegdoening? „Zo voelde het wel, ik was gevleid dat ik ondanks mijn aftreden als burgemeester voor deze post geschikt werd geacht. Je wordt echt geen minister als je niet integer bent. En ook niet opnieuw burgemeester. Asiel en Immigratie was en is een moeilijke portefeuille. Ik had de zaak Mauro, de Angolees die moest worden teruggestuurd, waartegen veel protest kwam. Het illustreert hoe moeilijk het is om het systeem van het asielbeleid te laten prevaleren, dat kan gewoon niet. De menselijke maat verhoudt zich niet altijd met dat systeem. Er zijn soms gewoon individuele gevallen voor wie je compassie moet hebben. Maar als je het over één persoon hebt, zit daar altijd een hele vergelijkbare groep achter.” Het was niet het hoogtepunt van uw politieke carrière? „Nee, het duurde maar relatief kort en in die portefeuille kon je het nooit voor iedereen goed doen. Ik moest de snoepwinkel van Geert Wilders beheren. Hij moest, als gedoogpartner, vooral tevreden worden gehouden. Uit angst dat het kabinet zou vallen, kreeg ik dan ook minimale steun als ik andere oplossingen wilde voorstellen. Dan kwam Ruud Lubbers, als oudgediende, het ene moment adviseren dat ik het beste mijn discretionaire bevoegdheid kon gebruiken bij schrijnende gevallen en even later Wilders, om erop te hameren dat ik me vooral aan de afspraken moest houden. Uit pure onmacht en ergernis heb ik weleens het dossier tegen het plafond gegooid. Op een bepaald moment gaf Wilders aan dat hij liever een wat meegaander type op deze post wilde. Dat heb ik als een compliment gezien; kennelijk pakte ik het niet zo extreem hard aan als hij dat het liefste zag.” Waar haalt u tegenwoordig voldoening uit? „Toen ik in 2010 minister werd, moest ik een van mijn leukste nevenfuncties opgeven: lid van de Stichting Natuurpark de Efteling. Daar ben ik nu voorzitter van geworden. Dat brengt me veel plezier. De stichting is 100% eigenaar en aandeelhouder van de Efteling; al het geld dat overblijft uit de €40 voor je entreekaartje vloeit terug naar verbetering van het park, natuurontwikkeling én naar maatschappelijke projecten. Je kent wel Villa Pardoes, het vakantieverblijf voor ernstig zieke kinderen en hun ouders, broertjes of zusjes. Daaraan willen we een nieuw project toevoegen: jongeren met een beperking de mogelijkheid bieden om een leer- en werkervaringsplek binnen het park te krijgen. Niet in de afwaskeuken, maar op een zichtbare plek. Tijdens de Winter Efteling zullen trouwens de traditionele kampvuren en vuurkorven ontbreken. Vanwege de stikstofuitstoot. Al moest ik wel even fronsen toen ik dat vergeleek met die mega-brandstapels in Scheveningen.” Is het terecht dat die vreugdevuren niet mogen doorgaan? „Al was het maar om die stikstofuitstoot te voorkomen! Maar wat mij betreft mag wel een zacht alternatief worden geboden. Iets waarmee de Scheveningers en Duindorpers toch hun competitiebehoefte kunnen uiten. Al weet ik zo gauw ook niet wat. Neem de gevoelens en behoeften van de mensen serieus, maar geef wel scherp de begrenzingen aan.” CV Carrière Gerd Leers (Kerkrade, 1951) was van 1990-2002 Tweede Kamerlid voor het CDA. Daarna burgemeester van Maastricht. Wegens doortastend optreden (ontruiming woonwagenkamp Vinkenslag, stopzetten subsidie voetbalclub MVV) verkozen bewoners hem in 2004 tot Beste burgemeester van Nederland, maar in 2010 trad hij af na een affaire over een vakantievilla in Bulgarije. Van 2010 tot 2012 was hij minister voor Asiel, Integratie en Migratie in het kabinet Rutte I. Interim Na zijn ministerschap werd Leers consultant en onder meer bemiddelaar voor ex-politici bij het zoeken naar werk. Sinds 1 januari 2018 is hij waarnemend burgemeester van Brunssum.