’En weg was mijn vader, voorgoed’

„Er werd aangebeld. Mijn moeder deed open. In het halletje stonden twee Nederlandse mannen. ’Is uw man ook thuis mevrouw?’ Ze zei: „Ja meneer.” En weg was mijn vader. Voorgoed.” Deze schrijnende scène beschrijft tv-presentatrice Sonja Barend in haar memoires. „Je ziet mij nooit meer terug”, was het laatste wat haar vader tegen zijn toen 2-jarige dochter zei en is ook de titel van haar boek. Historicus Rob Bakker begint het hoofdstuk ’De politieambtenaren’ van zijn net bij uitgeverij Verbum verschenen pil Boekhouders van de Holocaust met deze passage uit Sonja Barends memoires. „Zij verbaasde zich erover dat het twee keurige Nederlandse mannen waren”, zegt de schrijver. „Haar verbazing en die van anderen is begrijpelijk maar de geschiedenis van de Amsterdamse en landelijke politie laat zien dat die verbazing niet meer terecht is.” Bevel Behalve de dienders hielpen ook de gemeentelijke, provinciale en rijksambtenaren mee met de deportatie van de Joodse bevolking van ons land. De politie voerde haar uit maar de boekhouders bereidden het voor. Zij zorgden samen met de Joodse raad voor de administratie, organisatie en de verordeningen. Meestal op bevel van de Duitse bezetter maar niet zelden ook op eigen initiatief. „Voor de secretarissen-generaal stond de continuïteit van het landsbestuur voorop”, verklaart Rob Bakker de houding van de Nederlandse overheid. „Daar offerden ze de Joodse bevolking voor op. Een brandoffer. Dat is ook de betekenis van het woord Holocaust. Het is een zwarte bladzijde in onze geschiedenis.” Ontslagen Valt dit de ambtenaren te verwijten? „Het is niet aan mij om daarover een oordeel te vellen”, zegt hij. „Maar als je niet meewerkte, werd je ontslagen. En zie in oorlogstijd maar weer ergens aan de bak te komen. Bij de politie gebeurde hetzelfde. In Groningen weigerde een aantal marechaussees Joden op transport te zetten. Die moesten meteen onderduiken.” Veel Nederlanders zeiden na de oorlog dat zij niet wisten dat hun Joodse landgenoten in de kampen werden vermoord. „Ik vraag me dat af”, antwoordt de historicus. „Op 17 december 1942 is op de BBC en radio Oranje officieel gemeld dat de Joden in de kampen werden uitgeroeid maar al eerder werden er zorgen geuit.” Bejaarden en kinderen naar ’werkkamp’ „Maar ook als je het niet zou weten dan was wat je wél zag toch al erg genoeg? Het is toch niet normaal dat een Joodse stadsgenoot bericht krijgt van de lokale politie dat hij de volgende morgen met een koffer op de stoep voor zijn huis moet staan, zijn huissleutels moet inleveren en vervolgens wordt weggevoerd waarna zijn hele woning wordt leeggehaald. Of dat bejaarden en kleine kinderen in een vrachtauto worden geladen omdat ze naar een ’werkkamp’ gaan?” Uiteindelijk overleed in Amsterdam, waar de helft van de 160.000 Joden in Nederland woonde, driekwart in de kampen. In Den Haag, dat na de hoofdstad de meeste Joodse inwoners had, namelijk 14.000, kwam 65 procent om en in Utrecht 55 procent van de bijna 2000. „De Duitsers hadden dan ook veel waardering voor de probleemloze transporten in en uit Nederland.” Excuses Natuurlijk zaten er ambtenaren in het verzet of hielpen Joden op eigen houtje onderduiken maar dat was een kleine minderheid, zo stelt de auteur. „Iedereen heeft het nu over excuses voor de slavernij. Amsterdam doet zelfs een onderzoek of dat nodig is. Maar laten ze op het stadhuis eerst maar eens spijt betuigen over de Jodenvervolging.”