Erik Scherder: ’Pandemie extra aanleiding om in beweging te komen’

In alle interviews en verhalen over Erik Scherder komt naar voren dat de professor nooit de lift neemt. Nooit. Hij wil immers het goede voorbeeld geven want bewegen is niet alleen goed voor het lichaam, maar ook voor de hersenen. Groot is dus de verrassing wanneer zijn eerste vraag na de ontmoeting luidt: „Zullen we de lift nemen?” Wat?! De professor kijkt ietwat betrapt en tracht zich te verschuilen achter de hoge hakken van uw verslaggeefster. Maar daar gaan we niet in mee. De trap zal het zijn! Helaas blijkt Scherders conditie voor een 68-jarige inderdaad ongelooflijk goed. Als een speer schiet hij de trappen op. Reeds bij etage drie ontstaat een achterstand die slechts op karakter gelijk valt te houden. Boven aan trap vijf struikelt uw amechtig hijgende verslaggeefster over de laatste trede en schiet met volle beker koffie in de hand struikelend de gang door. Charmant begin van het interview en de ogen van de professor sprankelen vilein. Maar hij weet er snel een positieve draai aan te geven: „Wat ving je dat goed en razendsnel op!” Dank u... U sport elke dag? „Normaal gesproken fiets ik elke dag vanuit de Amsterdamse Watergraafsmeer naar de universiteit. Nu werk ik thuis, maar probeer elke dag een uur stevig te wandelen of te fietsen en ga daarna aan de slag met mijn halters. Niet echt leuk, maar het moet omdat de spiermassa op mijn leeftijd afneemt. Het voordeel is dat je je hoofd even helemaal kunt leegmaken tijdens het sporten zodat er ruimte komt voor nieuwe inzichten.” Aanstaande donderdag is de laatste aflevering van de EO-serie ’Erik Scherder laat zich niet kisten’ over de vele menselijke angsten, inclusief die van uzelf, zoals vlieg- en faalangst. U bent de afgelopen weken bedolven onder de (positieve) reacties. „Waarschijnlijk vanwege de herkenning. Het is een opluchting voor mensen dat zij niet de enigen zijn die met vaak irrationele angsten worstelen. Ik ben zelf echt een angstige man. Ik heb ooit ter plekke een optreden afgezegd omdat ik de Koepelzaal van cultuurhuis Felix Meritis niet in durfde; de trappen lopen langs de wand van de koepel. Vreselijk voor iemand met hoogtevrees zoals ik. Neurologisch gezien is er een deel van onze hersenen dat de angsten reguleert. Waarschijnlijk zijn die verbindingen bij mij niet zo sterk.” Spelen die angsten nu extra op, in deze voor iedereen beangstigende tijden van het coronavirus? „Wie leeft, loopt risico op droefenis. Dat realiseren we ons nu extra, maar dat is normaal gesproken ook het geval. Op mijn leeftijd kan ik zomaar te horen krijgen dat ik prostaatkanker heb, om maar iets te noemen. Maar: je voelt je beter en sterker als je angsten actief te lijf gaat. Daarom heb ik vorige week samen met mijn collega’s prof. dr. Leonard Hofstra en prof. dr. Eric van Gorp het stuk ’Het coronavirus daagt ons uit’ geschreven. We kunnen deze pandemie wel lijdzaam over ons heen laten komen, maar we kunnen het ook heel gericht aangrijpen als aanleiding om in beweging te komen. Uit studies blijkt immers dat een niet-actieve levensstijl tot minder goed functioneren van het afweersysteem lijdt. Bovendien neemt de werking van dat systeem na het vijftigste levensjaar sowieso af. Lichamelijke activiteit kan daarentegen de veroudering van het afweersysteem tegengaan. Ouderen die lichamelijk actief zijn, laten een verminderd risico op infecties zien.” De media omschrijven u als de ’breinprofessor’ van Nederland en u heeft het inmiddels tot Bekende Nederlander geschopt. Hoe vindt u dat? „Heel vervelend. Nee, echt! En waarom? Omdat de enige en echte hersenprofessor van Nederland professor Dick Swaab is. Alle eer moet naar hem gaan. Hij is internationaal bekend als de godfather van het hersenonderzoek. Hij is gestart met de Hersenbank en heeft onder meer het boek Wij zijn ons brein geschreven. Ik ben bij hem gepromoveerd. Dick is de hersenprof en ik ben zijn leerling.” Maar dan wel een succesvolle leerling. Alle eer naar Dick Swaab natuurlijk, maar hoe ervaart u die bekendheid? „Ach, de ervaring op zich is heel leuk. Mensen komen op straat op mij af met vragen en omdat ze met mij op de foto willen. Heel gezellig, vooral omdat het altijd positief is, aardige mensen. De zure types komen natuurlijk níet naar mij toe.” Tekst gaat door onder de foto Wanneer ontdekte u dat u heel erg slim bent? „Ik ben niet per se heel erg slim. Ik ben een harde werker, dat wel. En ik probeer het maximale uit mezelf te halen. Daarvoor moet ik supergoed mijn best doen, op het dwangmatige af. Maar er was geen wow-moment. Het is allemaal stapje voor stapje gegaan.” Kom op. U bent een gevierd professor neuropsychologie. Terwijl u als twintiger tennisleraar wilde worden. „Ik ben ook tennisleraar geweest! Maar ik had inderdaad snel door dat het niets voor mij was. Ik wilde graag les geven terwijl de dames die ik op de baan kreeg, al halverwege koffie met mij wilden drinken. Terwijl ik toch echt geen adonis ben. Toen werd ik getriggerd door het gezondheidszorgaspect van het sporten en koos voor fysiotherapie. En daarna weer een stapje verder, richting de universitaire wereld. Dat viel nog niet mee met alleen Handelsdagschool.” Nu is het al jarenlang uw missie om te hameren op het belang van bewegen, ook omdat dat goed is voor de hersenen. Televisie, theater, het boek Laat je hersenen niet zitten. Het moet toch enorm gaan vervelen elke keer dezelfde boodschap te brengen? „Absoluut niet, want elke dag lees ik onderzoeken waaruit blijkt hoe vreselijk belangrijk bewegen is. Gisteren alweer, over het vrijkomen van nitric oxide bij bewegen. Dat stofje heeft een positieve invloed op vaatverwijding en omdat nitric oxide...” Sorry, hoe spel je dat? Of wacht, ik zoek het later wel op. „Dingen opzoeken en uitzoeken, dat is dus enorm goed voor het brein. Vooral blijven doen. Mensen die zeggen dat ze een lekker rustig dagje hebben gehad omdat ze niets hebben gedaan: vreselijk. Hoe drukker, hoe beter! Als jij ’s avonds zin hebt om je mail te checken, vooral doen. Ik werk zelf zeven dagen en zeven avonden per week en dan nog moet ik helaas zaken laten liggen.” Hoe vinden uw vrouw en kinderen dat? „Ze zijn niet anders gewend. Maar ik heb me nooit afgezonderd, ik ben geen professor die alleen op een zolderkamertje zit.” Altijd maar bezig en u vindt dat heerlijk én goed. Hoe rijm ik dat met al die millennials die nu al tegen hun eerste burn-out aan zuchten? „Een burn-out is heel erg. Ik wil er dan ook bij zeggen: zolang je je er goed bij voelt om die mail ’s avonds te checken. Ik denk dat die millennials kampen met heel veel verleidingen zoals die perfecte Instagram-wereld. Daar verlangen ze allemaal naar, maar het doel wordt lang niet altijd bereikt. De beloning blijft uit en dus ook de fijne stofjes die daarbij in je hersenen vrijkomen. Heeft u wat aan deze informatie, denkt u?” Ja hoor... Onvermoeibaar als u bent, staat er natuurlijk alweer een nieuw televisieprogramma op stapel. „Zeker! Opnieuw bij de EO, dit keer over koren. Speciale koren zoals een dementiekoor, een Parkinson-koor en een afasiekoor. Mensen met afasie die niet kunnen spreken, kunnen vaak wel zingen. Heel bijzonder. Met portretten van de verschillende koorleden, bijzondere gesprekken over hoe zij met hun aandoening omgaan. Net zoals bewegen is muziek maken goed voor de ontwikkeling van de hersenen, er worden nieuwe verbindingen gemaakt. En net zoals bewegingsonderwijs is ook muziekonderwijs vogelvrij, een grote schande in een rijk land als het onze. Weet u dat er zelfs scholen zijn zonder gymnastieklokaal?” Bent u eigenlijk niet te veel met publieksvoorlichting bezig? Sneeuwt uw wetenschappelijke werk niet onder? „Ik heb diverse promovendi onder mijn hoede. En het wetenschappelijke werk gaat gewoon door, tussen de bedrijven door. Ik houd alle publicaties bij en lees wat ik maar te pakken kan krijgen. Juist door interactie met publiek en media kom ik bijzondere wetenschappelijke gegevens tegen. Uw collega’s van NRC vroegen mij laatst waarom schaatsers altijd linksom schaatsen. Het heeft te maken met de dominantie van het rechterbeen en van zowel de linker- als de rechterhersenhelft. Dat was een stevig, maar heel interessant uitzoekwerkje; op zo’n vraag was ik zelf niet gekomen.” Zijn de hersens qua onderzoek niet een ontzettend moeilijk gebied? Weten we meer niet dan wel? „We weten echt al heel erg veel en elke dag komen er nieuwe inzichten bij. Neem Daan Theeuwes, de veelbelovende student die op 23-jarige leeftijd een scooterongeluk kreeg. Hij kwam daar enorm beschadigd uit, halfzijdig verlamd. Uiteindelijk dreigde hij als kasplantje in een verpleegtehuis terecht te komen. Zijn vader Adriaan heeft samen met anderen in Woerden een eigen revalidatiecentrum opgericht waar jongeren met niet aangeboren hersenletsel maximaal worden gestimuleerd. Op het moment dat de ogen open gaan, moeten de hersenen aan het werk. Dat helpt echt!” U bent een open persoonlijkheid. U laat vrijelijk weten moeite met kritiek te hebben. „Als ik 99 positieve reacties en één nare krijg, dan trek ik me die nare aan. Het is het gevoel te falen en dat komt bij mij volstrekt ongefilterd binnen. Ik heb een prima jeugd gehad hoor, laat daar geen misverstand over bestaan. Maar de eerste 24 jaar van mijn leven verliepen gewoon erg teleurstellend. Mijn vader had een bedrijf in papierwaren. Net als mijn oudste broer zou ik het bedrijf ingaan en moest ik dus naar de Handelsdagschool. Dat bood me totaal geen uitdaging. Toen was het vanaf mijn zestiende fulltime werken. Ik kwam in Duitsland in een papierfabriek terecht, woonde bij een hospita. In de fabriek zag ik allemaal mensen die een vinger misten; ze waren met hun hand tussen de papierrollen gekomen. Ik was enorm bang voor die rollen en doodongelukkig in mijn werk. In tegenstelling tot mijn broer Frits die het geweldig deed. Ik werd als een slap aftreksel van hem gezien. Hij liep ook altijd voorop en ik kwam er schuchter achteraan.” Er zijn mensen die dan toch gewoon blijven hangen in het vertrouwde familiebedrijf. U niet. „Mijn vader zag wel dat ik ongelukkig was. Ik zat als een juniorklerk in een achterafkantoortje, terwijl hij met mijn broer het bedrijf leidde. Dat eeuwig knagende gevoel een mislukking te zijn, niet aan verwachtingen te kunnen voldoen. Mijn vader zei toen: ’Ga maar zelf onderzoeken wat je wilt gaan doen. Lukt het niet, dan heb je vier jaar om hier terug te komen’. Ik wist één ding: nu of nooit. Ik vind mezelf dan ook elke dag een bevoorrecht mens dat ik heb mogen studeren en dat ik dit werk mag doen.” CV Geboren 1 december 1951, Amsterdam Opleiding Handelsdagschool, opleiding fysiotherapie aan de Hogeschool Amsterdam. Studie neuropsychologie aan de VU in Amsterdam, in 1995 gepromoveerd. Carrière Fysiotherapeut Valeriuskliniek Amsterdam, docent klinische neuropsychologie aan de VU Amsterdam, hoogleraar bewegingswetenschappen aan de Rijksuniversiteit Groningen, hoogleraar klinische neuropsychologie, VU Amsterdam. Lid van de Nederlandse Sportraad, Officier in de Orde van Oranje Nassau. Privé Getrouwd, drie kinderen.