Frits Barend: ’Antisemitisme van linkse activisten komt hard aan’

De ietwat provocerende vraag luidt: is het niet een compliment voor onze samenleving dat antiracisten slavernij uit lang vervlogen tijden en een vrolijk figuur uit een kinderfeestje als speerpunten gebruiken in hun strijd? Op het terras van De Veranda aan de rand van Amsterdam richt Frits Jelle Barend even z’n chronisch waakzame vrolijke ogen op het halflege waterglas voor hem. „Daar zit wel wat in”, zegt hij. „Hoe je het ook wendt of keert… De enige grote prijs die we met ons nationale voetbalelftal hebben gewonnen – het Europees kampioenschap in 1988 – is in ontvangst genomen door de eerste zwarte aanvoerder van een Europees nationaal elftal, Ruud Gullit. Dat is in de wereld aangekomen hoor! Het zegt veel over Nederland.” De verbinder Hij kon bijten, als interviewer naast Henk van Dorp. Dóórvragen als de antwoorden dreven op nietszeggendheid. Maar hij bleef vooral toch ook de verbinder, gestimuleerd door zijn Joodse roots en de gevolgen daarvan. Het beeld van moeder Betty, die volledig van de kaart bij hem thuis aanbelde en haar keurig gestreken jurk had ondergekotst. ’Wat is er?’, vroeg Frits. Ze wilde – of misschien wel: kon – niets zeggen. Mompelde iets over ’huis’. Barend reed naar haar woning en trof op de voordeur een in het hout gekrast hakenkruis aan. ’Denk niet in groepen, maar in mensen’, zei ze vaak tegen hem. ’Het is niet zo dat de goeien aan de ene kant staan en de slechten aan de andere kant.’ „En zij kon het weten. Ze kon zich tijdens de oorlog – even terug bij haar ouders – boven in een zolderkast verstoppen toen een Nederlandse agent en een Duitser van de Grüne Polizei aanbelden voor een huiszoeking omdat ze door een vrouw in de straat waren getipt dat er Joden verborgen zaten. Uiteindelijk kreeg mijn grootmoeder voor elkaar dat alleen de Duitser het huis doorzocht. De Grüne trok de zolderdeur open, keek mijn moeder recht in de ogen, sloot de deur, ging de kamer in waar mijn toen eenjarige broertje in zijn bedje lag, deed de deur dicht en zei ’Keine Juden hier’. Verraden door een Nederlander, gered door een Duitser. Soms is de leugen de redding. Ik heb die ellendige tijd niet meegemaakt, maar als je vaak ’vuile Jood’ hoort, krijg je automatisch meer begrip voor mensen die als ’anders’ worden gezien. Ik ben altijd blijven proberen om mensen met verschillende achtergronden dichter bij elkaar te brengen.” Dan moet het – nu polarisatie regeert – een moeilijke tijd voor je zijn. „Ja, een verschrikkelijke tijd. Mijn vrouw Marijke (medeauteur van hun boek Matzes en Mie over de Joodse familie Barend en de Indische familie Van Haeften, red.) is historisch letterkundige en gaf in de jaren tachtig een lezing in de Bijlmer. Ik zat in de zaal en voor me barstte een donkere man van zestig in tranen uit. ’Mevrouw, weet u hoeveel pijn ik heb gehad door Zwarte Piet’, zei hij tegen Marijke. Sindsdien denk ik anders over hoe we met ons allen Sinterklaas kunnen vieren.” Je hebt je vaak emotioneel betrokken gevoeld bij zwarte mensen. Hoe is het dan om Jerry Afriyie van Kick Out Zwarte Piet te horen spreken tijdens een pro-Palestinabetoging vol Jodenhaat? „Gaat helaas vaak samen: links activisme en antisemitisme. En dat komt hard aan. Ik denk niet links, ik denk niet rechts, ik denk in mensen. In bijna alle Arabische landen wordt verschríkkelijk gediscrimineerd, bestaat nog een soort van slavenhandel. In die wereld kennen ze geen democratie en dan weten de zogenaamd sociaal voelende mensen altijd weer Israël tot zondebok te maken, de enige democratie in die regio. Daar zit een verborgen boodschap achter, ja. Een boodschap vol antisemitisme.” Memphis Depay nam – in Amsterdam en Rotterdam – twee keer een coronarisico als demonstrant tegen eeuwen geleden afgeschafte slavernij, maar gaat – als Nederland zich plaatst – wel voetballen op het WK van Qatar, land waar slavernij nog springlevend is „Memphis heeft als voetballer een beroep dat je ongeveer vijftien jaar kunt uitoefenen. Ik ben wel zo flexibel dat ik zeg: ik gun zo’n jongen dat wereldkampioenschap. Memphis is wie hij is. Ik ben ervan overtuigd dat hij een goed hart heeft. Hij provoceert graag, maar het zijn geen schoftenstreken. Die jongen gedraagt zich ánders en dat maakt hem voor mij interessant.” Racisme, antisemitisme, ’t is een serieus probleem, maar zijn Jerry Afriyie, Akwasi en beeldenbestormers de oplossing? „Nee, natuurlijk niet. Die DENK- en BIJ1-mensen ook niet. Zien ze dan niet dat Joden door de eeuwen heen net als zwarten zijn vervolgd? Is er één land waar Joden de macht hebben en dan zou dat ineens de slechtste staat ter wereld zijn? In een Afrikaans land als Zimbabwe gebeuren foutere dingen dan in Israël. Ook ik vind de annexatie van de Westerlijke Jordaanoever achterlijk, ben geen fan van premier Netanyahu. Als ik een column over het conflict moet schrijven, dan bel ik mijn linkse neefje in Gedera. Hij woont op schootsafstand van Gaza, zit vaak in schuilkelders, maar heeft meer Palestijnse dan Joodse vrienden. Ze fluisteren tegen hem: ’We moeten er niet aan denken dat er een Palestijnse staat komt. We hebben ’t in Israël beter dan alle andere Arabieren in het Midden-Oosten.’ Maar ze durven het niet hardop te zeggen. En dan zijn er in Nederland mensen die maar blijven inhakken op Israël.” Denk je weleens: woonde ik maar lekker rustig in het Friese Oudega van Jelle en Jeltje de Vries, de onderduikouders van je broer Bert? „Jazeker. Ik kan daar zomaar ergens gaan zitten en een uur genieten van niets. Heb op de lokale basisschool De Fluessen een lezing gegeven over wat Oudega voor de familie Barend heeft betekend. De leerlingen hebben na afloop het graf van Jelle en Jeltje met madeliefjes versierd. Ontroerend.” Jij hebt – lang na de oorlog – zelf ook moeten onderduiken, nadat je was bedreigd als journalist. „Eén geval had te maken met een verhaal in Vrij Nederland van Henk en mij over de brand in sekstheater Casa Rosso. Ons werd door justitie geadviseerd om het land even te verlaten. Ik zei tegen Marijke en de kinderen: ’Onze reis naar Amerika wordt iets vervroegd’. Ik leef – met deze ervaring in mijn achterhoofd – heel erg mee met John van den Heuvel, die dag en nacht bewaakt moet worden. Kan ook geen kritiek op hem meer verdragen. Wat hij mee moet maken… Dat zoiets kan in Nederland.” Geert Wilders leeft al veel langer met dat juk. „Schándelijk. De bekende filosoof Voltaire zei: ’Ook al ben ik het niet met u eens, tot m’n dood zal ik verdedigen dat u moet kunnen zeggen wat u wilt’. Bij Barend & Van Dorp was ons standpunt: ’Je mag alles zeggen, maar je hoeft niet alles te zeggen’. Je kunt ook weleens rekening houden met de gevoelens van anderen.” Is het zorgwekkend dat ’Don’t mention the war’ van Fawlty Towers en straks ongetwijfeld ook sketches van Koot & Bie en Jiskefet met terugwerkende kracht besmet worden verklaard? „Ja, vreselijk. Het gaat om de intentie waarmee je iets brengt. John Cleese, Kees van Kooten, Wim de Bie, zij staan symbool voor de vrijheid van meningsuiting, hun integriteit kan nooit ter discussie staan. Als iedereen op de hak wordt genomen, is er toch niks aan de hand? Ik keek gisteravond naar Theo Maassen. Hij had een vreselijke mop, die als ik ’m hier vertel niet kan, maar in ’t theater wél. ’Mijn schoonouders’, zei Theo, ’wilden Joden bij hen laten onderduiken. Als die mensen waren gekomen, zouden ze denk ik binnen twee dagen de trein naar Auschwitz hebben genomen…’ Je hebt humor – hoe grof ook – nodig om te kunnen relativeren.” Gerard Cox werd uitgekotst door linkse vrienden, omdat hij als progressief cabaretier Het is weer voorbij die mooie zomer zong. Wat gebeurde met jou toen je begrip ging vragen voor de Joden in Israël? „Dat werd – na heftige discussies – redelijk geaccepteerd. Henk en Jan (Mulder, sidekick in Barend & Van Dorp, red.) hebben mij op dit thema ook nooit in de steek gelaten. Het is niet leuk als je voor RTL het kampioensfeest van PSV moet verslaan en er wordt tijdens de cameracheck op het bordes van het Eindhovense gemeentehuis massaal gezongen ’hij is een kankerjood’. Maar dan zei Henk ’we zijn wel populair hier’ en kon ik weer lachen. Nee, natuurlijk waren de meesten geen antisemieten. Het was afreageren op Ajax-de-Jodenclub. Dat hebben Henk en ik Ajax ook altijd kwalijk genomen. Met die zogenaamde geuzennaam is veel te lichtvaardig omgesprongen. Maar Lior, dat linkse neefje van mij in Israël, is er als Ajax-fan heel erg trots op. Wie ben ik dan om er nog wat van te zeggen.” Je reed voor een reportage in jullie blad Helden op de fiets door Israël. Wat maakte de meeste indruk? „Met oud-renner John van der Velde fietste ik etappes van de Giro d’Italia, die door Israël liepen. Johan zei: ’Ik heb helemaal niet het gevoel dat ik hier moet oppassen’. De mensen zijn met name in het verkeer niet overdreven vriendelijk, maar dat heeft te maken met overlevingsdrang. Vrouwen kunnen schaamteloos met je flirten, ook al loopt jouw echtgenote naast je. Het is me – lang geleden – twee keer gebeurd. Ik heb het door m’n nichtje laten uitleggen. ’Frits’, zei ze, ’het kan hier morgen met je zijn afgelopen, dus zeggen we: leef uitbundig’. Die meiden hebben allemaal in het leger gezeten. Vind ik stoer. Ze hebben in hun harde maatschappij allemaal geleerd om voor zichzelf op te komen.” Helden is de perfecte naam voor jullie sportblad. Dochter Barbara en jij vinden het heerlijk om van sporters helden te maken. „Klopt. Ik hou van mensen die uitblinken en zich onderscheiden in een geëgaliseerde maatschappij. Doe alsjeblieft gek! Het blijft een genot om sporters hun vaak meeslepende verhalen te laten vertellen, al is ook Helden zwaar geraakt door corona. Negentig procent van de omzet viel weg, met twintig man in dienst, en dus moest Barbara als jonge ondernemer aan de bak. De eerste twee weken had ze het verschrikkelijk zwaar. Ze reageerde het – heerlijk – op mij af. Ik kon niks meer goed doen, hahaha. En toen ineens draaide ze de knop om, ging creatief bezig. Ze heeft de zaak ook met dank aan haar medewerkers inmiddels weer redelijk op de rails.” Hij bestelt een steak tartare. Vraagt: „Zullen we er samen een bakje friet bij nemen? Zijn zalig hier, de frietjes.” Klopt mijn beeld dat jij in Barend & Van Dorp politici veel harder aanpakte dan sportmensen? „Zou best kunnen, ja. Politici hebben geleerd om te discussiëren, een sporter moet in de eerste plaats sporten en is niet getraind om zich bij Barend & Van Dorp te verdedigen. Maar we lieten politici wel altijd uitpraten. Henk en ik hadden de stelregel: voetbaltrainers met succes benaderen we kritischer dan trainers die onderaan staan, want die hebben het al moeilijk genoeg. Wij waren altijd voor de underdog.” Je voetbalt nog steeds, fietst over hoge bergen… Ben je niet veel te vroeg gestopt als presentator van praatprogramma’s? „Zou kunnen. Maar toen ik tegen Marijke en de kinderen zei dat we ermee op wilden houden, merkte ik dat er een last van hun schouders viel. Die bedreigingen zijn ook hen niet in de koude kleren gaan zitten. We hebben een vage aanbieding gehad om door te gaan – en Henk had daar aanvankelijk wel oren naar – maar ik merkte dat ik Marijke en de kinderen er geen plezier mee zou doen. Ze hebben altijd aan ons gedacht, nu was het tijd om aan hen te denken. Henk en ik hebben een gouden tijd gehad dankzij dat programma, ook thuis, laat ik er niet al te dramatisch over doen.” Berustend: „Maar ik heb ze wel wat aangedaan. Dat heb ik me te laat gerealiseerd.” CV Geboren 17 februari 1947, Amsterdam Carrière Vormde met Henk van Dorp een onafscheidelijk journalistiek duo bij Radio Veronica, Vrij Nederland, Nieuwe Revu, Vara en RTL. Barend & Van Dorp groeide uit van wekelijks sportprogramma tot dagelijks praatprogramma. Baarde opzien door tijdens het WK voetbal ’78 aan Argentijnse dictator Videla te vragen: ’Waar zijn de verdwenen zonen van de Dwaze Moeders?’. Begon met partners in 2007 tv-zender Het Gesprek; na drie jaar opgeheven. Ruim tien jaar geleden hielp hij dochter Barbara met het opzetten van sportblad Helden. Privé Getrouwd met Marijke, twee dochters: Kim en Barbara.