Dromen in crisistijd: ’Sinds de pandemie dromen mensen angstaanjagender’

Illustratie Kees van de Nes Er zijn mensen die beweren dat ze nooit dromen, maar volgens deskundigen op dit gebied droomt iederéén en is het meer een kwestie van of je je droom onthoudt of niet. „We dromen zeker vier tot vijf keer per nacht”, stelt dr. Frank Heynick, docent aan de New York University en gespecialiseerd in het fenomeen dromen. Al sinds mensenheugenis worden dromen gezien als iets buitengewoons, iets bovennatuurlijks soms. Dat leidt tot fantasievolle verhalen. In tal van romans en films gebeurt het wel dat iemands droom werkelijkheid wordt. Reeds in de Bijbel weet Jozef, de een na jongste zoon van Jacob, al dromen uit te leggen over de zeven vette en magere jaren die Egypte staan te wachten en heeft hij zelf voorspellende dromen dat hij grootvizier van het land zal worden. In dergelijke machten gelooft de droomprofessor niet. Maar wat de beelden en verhalen die in onze slaapkamer door ons hoofd spoken dan wel willen zeggen, blijft ook voor hem een raadsel waardoor hij al jarenlang is gefascineerd. De Amerikaan promoveerde in 1983 tot doctor in de Geneeskunde aan de Rijksuniversiteit Groningen, op een proefschrift over dromen en spreekt derhalve vloeiend Nederlands. Vanuit New York – „het epicentrum van de pandemie” – laat Heynick weten zelf altijd zéér levendig te dromen. Hij schrijft zijn hersenspinsels van tijdens zijn slaap ook altijd meteen bij het ontwaken op in een droomdagboek. „Ik moet zeggen dat de pandemie mijn eigen dromen nog nauwelijks beïnvloedt, op een paar gevallen na. Dan moest ik een deur door en besefte ik in mijn droom dat ik de klink beter niet kon aanraken. Of dat ik naar de bioscoop ging, maar vond dat er te veel mensen binnen waren.” Heynick somt de verklaringen die wetenschappers – psychiaters als Sigmund Freud en Carl Jung – in de loop der tijd voor dromen hebben gegeven. „Freud had bijvoorbeeld leuke theorieën over onbewuste verlangens. Anderen geloven dat je geheugen door een droom overbodige informatie uitwist en bruikbare informatie ordent. Of dat je primitieve reacties ‘oefent’ zoals vechten en vluchten. En dat allemaal in de veiligheid van de slaapkamer. Maar we weten het niet zeker, er is geen bewijs dat deze theorieën kloppen.” Wat Heynick wel zeker weet, is dat de coronacrisis op sommige mensen dezelfde uitwerking kan hebben als de Eerste en Tweede Wereldoorlog, de Vietnamoorlog of 9/11, de aanslag op de Twin Towers of een heftige aardbeving. „Mijn collega prof. Deirdre Barrett, werkzaam aan de faculteit Geneeskunde aan Harvard University, doet onderzoek naar post-traumatische dromen, in dit geval naar dromen die te maken hebben met de pandemie. Ze houdt online enquetes en heeft nu ruim 6000 dromen van zo’n 3000 respondenten gehad, die stuk voor stuk melden dat ze veel angstaanjagender dromen sinds de pandemie uitbrak. Het zijn overigens veel verpleegkundigen en IC-artsen, die zoveel drama’s, zoveel doden tegelijk meemaken. Zij beginnen traumatische dromen te krijgen.” Net zoals bij getraumatiseerde oorlogsveteranen gaat het om wat Heynick ’levendige replays’ noemt van schokkende gebeurtenissen. Nachtmerries waarbij je je trauma herbeleeft. „Nachtmerries bij een aantal IC-artsen en -verpleegkundigen zou je verwachten. Hopelijk gaan ze over in minder storende dromen, vooral als die mensen hun gevoelens met collega’s, vrienden en familie delen. Maar als het om replays gaan die niet verdwijnen, is het verstandig om deskundige hulp te zoeken om zulke repeterende dromen te leren ’sturen’, met technieken waarmee je als het ware het draaiboek herschrijft en dan oefent om er een alternatief einde voor te maken.” Maar ook mensen – los van de verplegers en artsen – die zeggen normaal niet te dromen, of ze zich nauwelijks herinneren, vertelden aan prof. Barrett dat ze ze de laatste weken voor het eerst wél onthouden. Heynick: „Een verklaring zou kunnen zijn dat mensen nu thuisblijven. Een gevolg van dit isolement is dan dat iemand meer tijd heeft om op zijn of haar dromen te letten.” De zorgen, onrust en angst leiden er, zo klinkt van vele kanten, ook tot slechter en onregelmatig slapen. „En een verstoorde slaap zorgt ervoor dat je je droom van zojuist eerder onthoudt”, legt Heynick uit. In die dromen beseffen mensen – in de Amerikaanse situatie – bijvoorbeeld ineens dat ze onderweg zijn, maar als enige geen mondkapje bij zich hebben. Dat is dan een heel concrete verwijzing naar de coronacrisis. Andere dromen zijn symbolischer: iemand staat met haar vriend aan de afwas, in haar ouderlijk huis, als er ineens een slang door het keukenraam binnen komt die hem wil bijten. En dat ze er met een bezem achteraan gaat. „Er dreigt gevaar voor mensen om wie je geeft”, legt Heynick als droomdeskundige uit. Kunnen we onze dromen ook nog gebruiken om op een plezierige manier te ontsnappen aan de harde realiteit? Volgens Frank Heynick is deze tijd, voor mensen die thuis zitten of werken, niet besmet zijn en niet direct worden geconfronteerd met het virus, wel een goede gelegenheid tot wat meer introspectie. „Daarbij kun je ook kijken naar wat je dromen misschien over jou vertellen. Misschien hebben ze niet echt een betekenis en bieden ze geen oplossing voor problemen, maar ze bevatten altijd interessante informatie over jezelf.” Lezers die willen meedoen aan het onderzoek van prof. Deirdre Barrett – zij wil graag dromen uit Nederland in haar analyse opnemen – kunnen terecht op: surveymonkey.com/r/B8S75CN