Patholoog met een missie

Afspreken met forensisch patholoog Frank van de Goot (50) kan wat ontregelend werken. Zo draagt hij aan dat het onzeker is of het interview zal doorgaan. Om vervolgens fijntjes aan te stippen dat het lichaam op zijn snijtafel die ochtend óók nog vele plannen had. Hartelijk dank voor deze confrontatie met de sterfelijkheid! Voor Van de Goot dagelijkse kost. Na een gestapeld studietraject van 23 jaar was hij zeven jaar verbonden aan het Nederlands Forensisch Instituut, waar het keurslijf al snel danig knelde. Dus begon hij voor zichzelf en staat hij nabestaanden bij in hun soms wanhopige zoektocht naar de ware doodsoorzaak van geliefden. Recentelijk nog in de zaak van fotomodel Ivana Smit die in Kuala Lumpur onder raadselachtige omstandigheden van een balkon viel, of in het geval van de 8-jarige Sharleyne. Inmiddels zijn er weer contacten met het NFI over een mogelijk dienstverband. Afgelopen weekeinde begon de tweede serie van zijn WNL-programma Doden liegen niet. Dan hebben we Van de Goots autisme, zijn 23 jaar durende studie en zijn vergaande voorliefde voor heavy metal nog niet eens benoemd. Gelukkig ging het interview door. U heeft een intrigerend beroep. Veel mensen moeten er niet aan denken om in dode lichamen te snijden. „Ik dacht als kind natuurlijk niet: kom, ik ga eens patholoog worden. Dat zou heel raar zijn. Wel had ik een vriendje dat beweerde dat hij duizend gulden had verdiend met dode lichamen wassen. Hij loog natuurlijk dat hij barstte, maar mijn fascinatie was gewekt. Het is hetzelfde als met een schilderij: de een vindt het schitterend en de ander vreselijk. Je kunt niet uitleggen waarom dat is. Het mooie aan dit werk is de breedte ervan. Je bent arts, wetenschapper, onderzoeker, maar ook detective. De grootste lol is voor mij simpelweg: te weten komen waaróm en/of waaráán iemand dood is gegaan. Helaas kan ons dat in Nederland weinig schelen.” Hoe bedoelt u dat? We willen toch allemaal weten waarom en waaraan onze naasten doodgaan? „Nee hoor, niet. Niet-niet, zou ik zelfs willen zeggen. Onlangs werd weer eens gesteld dat meer vrouwen aan kanker overlijden dan aan hart- en vaatziekten. Enorme onzin. Er wordt maar wat geroepen. Je kunt aan de buitenkant namelijk niet zien waaraan iemand is doodgegaan. Een patiënt hééft kanker, maar dan is niet gezegd dat hij daaraan ook daadwerkelijk dood is gegaan. Van de 140.000 Nederlandse doden per jaar worden er slechts 3000 geopend en de doodsoorzaak onherroepelijk vastgesteld.” Maar we kunnen toch moeilijk iedere overledene ’open gaan maken’? „Dat vind ik een heel naar argument. Ik zou zeggen: met name de groep die thuis dood wordt gevonden, wil ik hebben. Dat zijn er tien- tot vijftienduizend per jaar. Want daar zitten stuk voor stuk doodsoorzaken bij die rechtstreekse consequenties voor de nabestaanden hebben. Als jij met 35 jaar plotseling dood neervalt, zou ik maar eens gaan kijken of je misschien een erfelijke aandoening hebt die consequenties voor je kinderen heeft.’ Hoe vaak wordt naar uw idee een verkeerde doodsoorzaak vastgesteld? „In het Noordwest Ziekenhuis in Alkmaar waar ik twee dagen per week als klinisch patholoog werk, hebben we een proef gedaan. De GGD leverde ons met toestemming van de nabestaanden lichamen aan van mensen die thuis onverwacht waren overleden. Bij negen van hen vonden we eenzelfde zeldzame erfelijke aandoening terwijl de vastgestelde doodsoorzaak een heel andere was: de één zou zijn doodgegaan aan cocaïne, de ander had zelfmoord gepleegd, twee anderen zouden een verkeersongeluk hebben gehad. Ik durf gemakkelijk te zeggen dat bij dertig tot vijftig procent van de overledenen de opgegeven doodsoorzaak niet klopt.” Zoals in de aflevering die vanavond is te zien van uw televisieserie Doden liegen niet. De 29-jarige Rayen zou een natuurlijke dood zijn gestorven, maar zijn ouders geloven dat niet. „Deze jongeman leidde een nogal teruggetrokken leven en werd dood in de woning gevonden. Er zou ruzie zijn geweest en de familie kon zich niet in de conclusie ’natuurlijke dood’ vinden. Mijn team en ik vinden een glasheldere aanwijzing; waarvoor kan ik natuurlijk nog niet zeggen. Het lichaam verkeert wel in verregaande staat van ontbinding, dus het is niet voor iedere kijker geschikt. Maar kun je je daar overheen zetten, dan is het fascinerend.” U snijdt wekelijks in dode lichamen. Wat doet dat met je? „Niets.” Het moet toch regelmatig, vooral als sprake van ontbinding is, een onaangename klus zijn. „De doden hebben er niet voor gekozen zo te zijn. Ik kan je garanderen dat de levenden soms viezer zijn. Het is gewoon de route die moet worden gegaan. De mens is een hoog gecompartimentaliseerd organisch systeem dat na afloop terugkeert naar de moleculenpoel. Zo is het met miljarden voor ons afgelopen en zo zal het ook met ons gaan.” Maar u zal zich af en toe toch over iets heen moeten zetten. „Nee. Nee, dat heb ik niet en een aantal mensen met wie ik nauw samenwerk, heeft dat ook niet. Ik zie het ook meteen bij mijn studenten, mijn puppy’s. De een kan het wel en de ander niet. Als je erbij staat van ’bahbahbah’ moet je iets anders gaan doen.” U gaat er niet gezonder door leven? Van al die aangetroffen aandoeningen? „Ik heb kerngezonde, sportieve mensen op mijn tafel gehad. Met één klein doch fataal rotfoutje in de aanleg van de hartspier. En je hebt mensen die hun hele leven roken en pas op hun negentigste door een trein worden overreden. De Grote Baas daarboven bepaalt wie er wanneer gaat.” Gelooft u in een Grote Baas? „Ja echt. Ik zit niet vast in een godsdienst, maar wel in een religie. Een naamloze, persoonlijke religie, een beetje merkwaardig ook. Er moet iets zijn. Iets energetisch. Soms kom ik simpelweg zaken tegen die niet zijn te volgen. Neem mijn tante Cornelia. Zij had het zwaar met haar dochter, een volstrekte tegenhanger van haar. Die dochter is op een ochtend overleden in een inrichting. Toen ze bij tante met het slechte nieuws aan de deur kwamen, bleek ze zelf net overleden. Ze heeft het nooit geweten, nooit hoeven weten. Het bewijst niets, maar het is wel bijzonder. Stom toeval, maar als je zoiets vaker meemaakt, denk je: mwah.” Televisieseries zoals Bones en CSI draaien om het werk van de forensisch patholoog. Heeft u daar weleens hinder van? „Je merkt heel sterk dat mensen uitgesproken en zelfs valse verwachtingen hebben gekregen. Er is iemand gevonden; hoe laat is hij precies overleden? Nou, geen idee. Hij ligt op kamertemperatuur, misschien ligt hij er al een week. Ja maar, op televisie kunnen ze dat wel tot op de minuut vertellen? De technieken die ze in die series gebruiken kloppen, maar de conclusies die ze eraan verbinden, zijn krankzinnig.” Er is terecht veel bewondering voor het feit dat u, gestart op de lts, 23 jaar hebt gestudeerd om te komen waar u bent. Maar is het ook geen kwestie van een gemiste diagnose, namelijk autisme? „Autisme is een woord, net zoals ADD of hyperintelligentie of hoe ze het tegenwoordig ook allemaal noemen. Allemaal stomme woorden waaraan ik een hekel heb. Waar het om gaat, is dat je iemand hebt die allemaal talenten heeft, maar in het grote geheel niet zo goed kan meekomen. Dat is een beetje jammer, maar aan de andere kant is er geen grotere vloek dan een kind als hoogintelligent en/of autistisch te bestempelen. Vervolgens kun je ’m nog erger straffen door hem in een klas met andere soortgelijke types op te sluiten. Weet je tenminste zeker dat je een complete groep kneuzen krijgt. Je bent een deel van deze wereld! Je zult er toch mee moeten omgaan. Je kunt wel fijn met z’n allen hyperintelligent/autistisch zitten wezen, maar uiteindelijk schiet je daar weinig mee op.” Dus eigenlijk is het goed dat het bij u niet is onderkend? „Waarom moeten mensen een etiket krijgen opgeplakt? Doe dat alleen als ze er zelf last van hebben.” Heeft u er hinder van? „Ik volg op dit moment (in het zeer lawaaierige restaurant De Generaal in Baarn, red.) drie gesprekken naast me en moet tegelijkertijd de auto’s tellen die achter jou langsrijden. Op CS Utrecht hoor ik haarscherp alle hakjes op de vloer.” Maar hoe kan iemand die zo sensitief is, van heavy metal houden?!„Het fijne van heavy metal is dat het zo heftig is dat het alle andere prikkels uitsluit! Dan zit ik in de auto en ervaar alleen de weg en de muziek. Heerlijk. Weet je: een normaal mens bestaat niet. Voor dit beroep moet je levenservaring hebben, wat butsen en deuken. Juist die lange weg die ik ben gegaan, inclusief tussendoorbaantjes in de bouw, een boomkwekerij en de verzorging, hebben ervoor gezorgd dat ik ben wie ik ben. Een totaalpakket. Als ik op het vwo was begonnen, was ik uiteindelijk misschien wel met een bijl het park in gegaan, weet jij veel?” Was het ook bewijsdrang? Ik ben op de lts gezet, maar ik zal weleens even laten zien wat ik echt kan? „Totaal niet. Het was doelgerichtheid. Ik sta hier en ik wil daarnaartoe. Dan komt dat heerlijke autistiforme gen juist goed van pas: het zal en het moet, ook als het soms niet leuk is.” Maar achteraf zou je na 23 jaar studeren misschien kunnen denken: als mijn autisme was onderkend, had het efficiënter gekund? „Onder het mom van efficiency is de afgelopen jaren juist enorm veel ellende aangericht. Bijvoorbeeld in het ziekenhuis. Bevlogenheid en betrokkenheid worden er het slachtoffer van. Geneeskunde ja, maar de geneeskunst wordt wegbezuinigd. Zo is ontdekt dat je onrustige bejaarden beter een pilletje kunt geven dan een extra verzorgende aan het bed. Reuze efficiënt hoor, maar is het de juiste weg? Ik zou zeggen: ontsla eens dertig procent van het management, dat is pas een efficiency-slag. Een geruststellende gedachte: degenen die deze besluiten nemen, zijn over twintig jaar zelf aan de beurt.” Dat u niet goed door de bocht kunt met managers, heeft ook geleid tot uw vertrek bij het Nederlands Forensisch Instituut. „Ik ben moeilijk corrigeerbaar, pas niet in vaste regels en protocollen. Een voordeel daarvan is dat ik niet meega in allerlei verhalen van nabestaanden en betrokkenen. Objectiviteit boven alles. Er is me bij het NFI weleens gezegd dat ik een luis in de pels ben. Ik heb toen gezegd: wat ik ook ben, ben ik. Maar ik ben geen parasiet.” Waarschijnlijk bedoelde men als het een compliment... „Dat zal inderdaad wel zo zijn geweest. Ach, ik begrijp het vanuit het oogpunt van het NFI ook wel. Zoals gezegd: ik ben moeilijk aan te sturen.” Vanuit het eigen Centrum voor Forensische Pathologie staat u nabestaanden bij in de zoektocht naar daadwerkelijke doodsoorzaken. Zo bent u in het geval van de verdwenen meisjes Kris en Lisanne de jungle van Panama ingetrokken. Gaat u dan niet veel te ver buiten uw vakgebied? „Ja, maar dat kan niet anders als particulier bedrijf. Een huisarts in Oeganda zal ook weleens een appendix moeten verwijderen. De jungletocht in Panama had trouwens wel toegevoegde waarde. We beseften: zo raak je dus kwijt. Je kon roepen wat je wilde in die groene wildernis, maar dertig meter verderop hoorden ze je al niet meer. Uiteindelijk los ik natuurlijk geen zaken op. Ik draag feiten aan waarmee het OM aan de slag kan.” Waar bent u nu mee bezig? „Een opdrachtgever wil van een vrouw op een foto weten of ze al dan niet dood is. Dat is moeilijk. Sommige mensen die met een stevige slok op in slaap vallen, zien er ook uit alsof ze dood zijn. Ik ga twintig vrijwilligers laten fotograferen waarbij ik ze vraag hun zo dood mogelijke gezicht op te zetten. Vervolgens ga ik met die foto naar een uitvaartcentrum en vraag aan twintig mensen of ze de foto van degene die naar hun idee echt dood is, eruit willen pikken. Als alle twintig de betreffende mevrouw kiezen, heb ik voldoende onderbouwing voor de bewering dat ze inderdaad dood is.” Toch komen bij het NFI de grote, vakmatig meest interessante zaken binnen. Kriebelt dat niet? „Wij krijgen inderdaad alleen de kruimels van de rijk gevulde NFI-tafel. Aan de andere kant: ik heb nu het grote leed gezien bij particulieren die wanhopig op zoek zijn naar de ware doodsoorzaak van hun geliefden. Mijn bedrijf is trouwens net, per 1 januari, opgeheven.” Wat gaat u doen? „Er zijn weer contacten met het NFI. Ik heb acht geweldige jaren gehad met mijn eigen bedrijf, een heleboel bewustzijn weten te creëren en veel onderwijs gegeven. Ik ben natuurlijk niet voor niets bij het NFI weggegaan. Er is een aantal dingen dat ik graag veranderd zou willen zien. Er zijn maar vijf forensisch pathologen in Nederland. Om dat probleem op te lossen, en eigenlijk is dat al te laat, zijn er rigoureuze wijzigingen in de studie medicijnen nodig. Als ik dat voor elkaar kan krijgen, ben ik graag bereid tot aanpassingen. Het gaat er natuurlijk niet om of ik het leuk heb. Het gaat erom of datgene waarvoor ik sta, er over twintig jaar nog is.” CV Frank van de Goot Geboren 27 juni 1967, Meppel Opleiding/studie Mavo Baarn (niet afgemaakt), Lts Amersfoort, Mavo Amersfoort, Middelbare Laboratoriumschool Amersfoort, Opleiding mortuariumbeheer, Propedeuse Hogere laboratoriumschool Nijmegen, Geneeskunde Vrije Universiteit Amsterdam, arts-assistent op afdeling Forensische pathologie Frankfurt, Egyptologie en Assyriologie Rijksuniversiteit Leiden, opleiding tot klinisch patholoog Vrije Universiteit, interne opleiding tot forensisch patholoog bij NFI Den Haag. Carrière Van 2004-2010 forensisch patholoog bij het NFI. Momenteel docent forensische pathologie bij diverse instituten, Chef de Clinique afdeling pathologie Medisch Centrum Alkmaar.