Een lach die goud waard is

Wat een kluns! Mimi stoot een potje suiker om terwijl ze op de tafel klimt. „Oeps. Overal suiker”, jammert ze. Ze doet een poging de rommel op te ruimen, maar maakt het juist erger. Het lijkt erop dat het haar wordt vergeven, want mevrouw Lemaire moet lachen om de onhandige clown. En dat terwijl ze enkele minuten daarvoor nog weinig zin leek te hebben in het bezoek van Mimi en haar collega Gies. „Och, zijn ze er weer...”, verzuchtte ze toen ze de clowns zag binnenkomen. Toch is het de CliniClowns gelukt om er binnen een paar minuten een gezellige boel van te maken in de gezamenlijke ruimte op de bovenverdieping van woonzorgcentrum Bloemenhof in Geleen. De bewoners krijgen eens per maand bezoek van CliniClowns. Op de open afdeling waar we ons momenteel bevinden, wonen zo’n vijftien senioren. Een aantal van hen heeft dementie. Vies doekje De sfeer wordt nog beter wanneer mevrouw Wiegers zich meldt. Terwijl ze de ruimte scant op zoek een naar plekje om te zitten, schiet Mimi haar te hulp. De clown pakt een zakdoek en maakt een van de stoelen schoon. „De allermooiste en schoonste stoel is voor u”, glundert ze. Mevrouw Wiegers neemt dankbaar plaats, het ’vieze’ doekje wordt onderwerp van een nieuw spel. Net als bij het omgevallen suikerpotje zorgt de zakdoek voor hilariteit. Mimi en Gies gooien het lapje vol walging naar elkaar toe, totdat het ’per ongeluk’ bij mevrouw Wiegers op schoot belandt. Ze lacht en dat brengt de clowns op het idee om het kinderliedje Zakdoekje leggen in te zetten. Opnieuw verschijnt een glimlach. Een bijzonder moment dat zomaar ontstaat. Want Mimi en Gies die eigenlijk Karin Koster en Jordy Sanchez heten, bereiden niets voor wanneer zij een instelling bezoeken. „Allemaal improvisatie”, zegt Koster, al vijf jaar CliniClown. Herkenning Ze laat haar spel van het moment afhangen. Hoe ouderen op haar reageren, bepaalt grotendeels welke rol ze speelt. Ook haar gemoed is een bepalende factor. „Als ik een beetje chagrijnig ben, speel ik de chagrijnige clown. Dat kan, want iedereen is dat weleens. Dat kan voor herkenning zorgen.” De enige voorbereiding die Koster en Sanchez treffen, zit ’m in de transformatie naar clown. „We hebben clownskleding, attributen en muziekinstrumenten bij ons”, zegt Koster, die als Mimi is gehuld in een paarse tuinbroek en die een accordeon bij zich heeft. Uiteraard ontbreekt de rode neus niet. Ook Sanchez heeft een rode neus op zodra hij in de huid van Gies kruipt, met zijn haar vastgebonden in een klein staartje en felrode bretels die zijn broek omhooghouden. Hoewel dat wel zo lijkt als je ze ziet spelen, zijn Koster en Sanchez geen vast duo. Wel hebben ze al eens vaker samengewerkt. „Ook voor zieke kinderen”, zegt Sanchez die dit werk bijna twee jaar doet. Volgens hem is spelen voor ouderen niet veel anders dan voor kinderen. „Wel moeten we voor ouderen iets trager spelen.” Koster beaamt dat. „Bij ouderen met dementie duurt het langer voordat er iets bij ze binnenkomt.” Opbouwen Zij legt uit: „Dan zwaai je bijvoorbeeld naar iemand en dan denk je: die persoon ziet me niet. Maar als je iets langer wacht, zie je opeens een arm of hand in beweging komen. Spelen voor ouderen vraagt minder tempo.” Ook de opbouw van scènes is volgens de clown anders. „Mensen met dementie kunnen zomaar opeens ’weg’ zijn”, weet Koster. „Dan ben je in je spel ergens naartoe aan het werken en dan heeft iemand net zijn ogen dicht. Wég contact.” Zowel Koster als Sanchez benadrukt dat het niet het doel is om alleen maar grappig te zijn. Als Mimi en Gies zijn ze altijd op zoek naar een manier om verbinding met het publiek te maken. „Soms maar heel kort: even oogcontact, een ademhaling of een hoofd op je schouder”, zegt Sanchez. „Bijna als iets spiritueels. Een paar seconden met de oudere waarin je voelt: wij zijn nu heel eventjes samen.” Zoiets komt volgens Koster elke speelbeurt wel voor. „Het is fijn als je iemand op die manier tijdens een helder moment mag ’ontmoeten’. Zeker als contact bijna onmogelijk lijkt. Als het dan toch lukt, is dat goud waard. Je hoopt uiteraard dat die verbinding bij de oudere nog ergens doorsijpelt in het lijf, maar je weet gewoon: het is net als lucht, je kunt het niet vasthouden. Dat maakt het misschien extra magisch.” Interne opleiding Net als Koster en de ruim 90 andere CliniClowns die ons land telt, heeft Sanchez auditie moeten doen. Daarna volgde een interne opleiding tot CliniClown. Hij noemt zijn werk een ambacht dat een „grote mate van zorgvuldigheid” vergt. „Jij en je maatje moeten immers continu het spel afstemmen op de situatie en de mensen voor wie je speelt.” De clowns hebben hierbij de hulp van het personeel van de instelling nodig. „Het is handig als zij aangeven wie er bijvoorbeeld doof of blind is of niet kan staan”, verduidelijkt Sanchez. „Ons spel moet namelijk altijd veilig zijn en we willen niet over een bepaalde grens heen gaan. Als een oudere niet kan zien, gaan wij niet naar hem of haar zwaaien.” Terwijl we op weg zijn naar de bovenverdieping van de Bloemenhof waar de gesloten afdeling zich bevindt, zijn we getuige van een ontroerend en intiem moment. Mevrouw Demandt die bezoek van haar echtgenoot Harrie en dochter Anja heeft, wordt op de gang toegezongen door Gies en Mimi. Ze zingen zachtjes Edelweiss uit The sound of music. Op het gezicht van de ernstig demente vrouw verschijnt een glimlach. Haar ogen beginnen te glinsteren terwijl ze aandachtig luistert en niet veel later maakt ze contact met haar man door hem diep in de ogen aan te kijken. Meneer Demandt noemt het een uniek moment. „Ik zag haar mimiek veranderen; er verscheen een lach en ik zag aan haar mond dat ze me kusjes wilde geven. Ze krijgt niet veel meer mee, maar heel even gebeurde er iets met haar. Dit vergeet ik nooit meer.” Harder nodig dan ooit De coronacrisis en de anderhalvemetermaatregel hebben veel impact op het werk van Karin Koster en Jordy Sanchez. Zij kunnen hun werk blijven doen, maar aangepast. Zo spelen veel CliniClowns via de CliniClowns-app. „Zodat we toch in contact met de kinderen en ouderen kunnen blijven”, zegt Sanchez. „Elke dag kunnen kinderen met een clown chatten of videobellen.” Bij 80 procent van de instellingen kan inmiddels weer worden gespeeld. Sanchez bezocht afgelopen zomer met een collega een oudereninstelling in Limburg, als glazenwasser en tuinman in de tuin. „Ik had een lange riek en plantenspuit bij me waarmee ik de andere clown nat spoot. We hielden rekening met de anderhalvemeterregel en konden zo toch ons werk doen.” De clowns zijn ervan overtuigd dat corona hun werk nóg belangrijker heeft gemaakt. „Ouderen worden nauwelijks nog aangeraakt of bezocht”, zegt Sanchez. „Als we voor hen spelen, hebben we ondanks de anderhalvemeterregel nog steeds impact, maar dan op een andere manier.”