Varkens en koeien werden vroeger berecht

Vanaf de dertiende eeuw moesten tientallen dieren in Europa, zoals honden, varkens, paarden, kippen, koeien en zelfs sprinkhanen en rupsen, na het plegen van een ’misdaad’ voor de rechter verschijnen. Hen wachtte een officieel juridisch proces, waarna zij werden veroordeeld tot ophanging, wurging, onthoofding of verbanning. Al kwam een gevangene ook weleens met de schrik vrij. Dierenprocessen Historicus Bart Gielen schreef over deze historische dierenprocessen een artikel in National Geographic Historia, dat nu online te lezen is. Op de middag van zondag 9 mei 1595 was het zoontje van Jan Jacobszoon van der Poel aan het spelen met zijn oom en diens hondje Provetie. Toen het knaapje een stukje vlees wilde eten, werd het dier agressief en beet het kind diep in de rechterhand en wel ’sodanig dat den Bloede de wonde uytliep ende het kind in korte dagen daarna door den schrik is komen te Overlijden’. Niet het baasje, bij wie de verantwoordelijkheid van het tragedie lag, maar de hond werd gearresteerd. De rechter, de Leidse schout Loth Huygensz. Gael, kende geen genade en oordeelde dat Provetie ’tot den Scherpregter met de Koorde aan de Galge tusschen Hemel en aarde zal werde opgehangen.” Levend begraven De 41-jarige Bart Gielen, die zich verdiepte in bijzondere historische dierenprocessen, leerde dat in Europa vanaf de dertiende eeuw, de Late Middeleeuwen, tientallen dieren die in de fout waren gegaan, voor de rechter zijn gedaagd en na een juridisch proces van veroordeling werden opgehangen, gewurgd, levend begraven, verbrand, onthoofd, verdronken of verbannen. De eerst bekende vermelding van een dier dat voor de rechter moest verschijnen, dateert uit 1266, zo ontdekte de historicus. Het betrof een varken uit het Franse stadje Fontanay-aux-Roses dat door monniken van een klooster ter dood werd veroordeeld wegens het bijten van een kind. Vanuit het noorden en oosten van Frankrijk verspreidden de dierenprocessen zich naar Duitsland, Zwitserland, Italië en de Lage Landen. Boortoren Maar ook aan de andere kant van de oceaan kon men er wat van. En zelfs ná de Middeleeuwen. Zo werd in 1916 in Tennessee de oude olifant Mary met een zware ketting aan een boortoren opgehangen, nadat ze per ongeluk met haar slurf haar onervaren trainer van haar rug af had gestoten en op zijn hoofd was gaan staan. De man had dat niet overleefd. „In Nederland zijn vijf gevallen bekend van dieren die na veroordeling terecht werden gesteld”, aldus de historicus. In Arnhem werd bijvoorbeeld een koe en drie stieren de doodstraf opgelegd; waarvan de laatste in 1798 -het beest had een boerin op de hoorns genomen- levend in een kuil werd geworpen, maar vanwege ’groot tegenweer door een ander met twee coogels werd doodgeschooten en voorts bedolven’. Betrapt Huisdieren en vee, zoals varkens en koeien die bij fysiek geweld op heterdaad werden betrapt, moesten zich ’in eigen persoon’ verantwoorden voor seculiere rechters. Had men te maken met economische schade, zoals een misoogst door de vraatzucht van slakken, kevers, sprinkhanen, rupsen of ratten, dan stond de gehele diersoort ’symbolisch’ terecht voor een kerkelijke rechtbank. De opgelegde straffen waren dan spiritueel van aard en leidden meestal tot een banvloek. Advocaat Zowel bij de seculiere als kerkelijke rechtbanken kregen de aangeklaagde beesten een juridische benadering naar menselijke maatstaf, met recht op een professionele advocaat. De Franse jurist Bartholomé Chassenée (1480-1541) verdedigde onder meer ratten, die terecht stonden wegens ’veelvraterij’. De knaagdiertjes hadden dan complete korenvelden vernietigd. De advocaat wist de gerechtelijke procedure te vertragen door de ratten als getuige te laten oproepen. Getuigenis Toen de knaagdieren echter niet vrijwillig verschenen, beriep Chassenée zich op een wet die stelde dat een getuigenis mag worden geweigerd als deze gevaar voor eigen leven met zich mee zou brengen. Met alle honden en katten buiten het gerechtsgebouw hadden de ratten immers het recht om weg te blijven. In de rechtszaal kwam men tot een bevredigend compromis: de dieren werden verbannen naar een eigen stuk land. Blaffen In onze tijd worden beesten nog maar sporadisch voor het gerecht gedaagd. In 1998 veroordeelde een Schotse rechter de hond Woofie tot de doodstraf wegens het blaffen naar de postbode. Pas na internationale druk en inmenging van Brigitte Bardot vond vrijspraak plaats. Hebben dieren een geweten? Bart Gielen: „Ik had een kat die heel goed wist als hij iets fout deed, maar of hij een geweten had? Ik denk het niet. Een mens kan een sadist zijn, een dier kent die vorm van agressie niet. Dieren handelen instinctmatig, zonder voorbedachten rade. Een hond denkt niet: morgen pak ik de kat van de buren…’ Het was een bizar onderzoek? „Toch niet”, zegt hij. „Ik ben als historicus bloedserieus. Ik ridiculiseer niet en probeer altijd alles in de context van de tijd te zien. Daarbij zijn dierenprocessen een fascinerend fenomeen.”