Hij mag dan nu dicht zijn, de bruine kroeg gaat nooit verloren

Corona vreet veel weg uit het straatbeeld en zéker de bruine kroeg, wordt in deze donkere dagen van gesloten cafés stellig beweerd. Maar is dat ook zo? Nee, zeggen de uitbaters van nostalgische kroonjuwelen als De Wolthoorn in Groningen en Melief Bender in Rotterdam. Tijd voor een lichtje op de mooiste geestverrijkende huiskamers des vaderlands. ’Allemansvriend verdwijnt nooit’ In het diepste dal van de coronacrisis klinken de woorden van Robèr Willemsen, voorzitter van Koninklijke Horeca Nederland, opvallend overtuigend. „Het bruin café is de allemansvriend die nooit zal verdwijnen.” We zitten in zijn Proeflokaal De Pui, horecapareltje van Rotterdam-Kralingen, met een plafond van platenhoezen en een verhoginkje waar heel vroeger de waard met zijn gezin woonde. Willemsen wijst naar Maurice Loevendie, de twintiger die deze tent voor hem runt. „Zijn broer Rogier staat in m’n andere bruine kroeg, Melief Bender, het oudste café van Rotterdam. Twee jonge jongens die zich in zo’n decor van nostalgie thuisvoelen: dat zegt genoeg.” Maurice: „Luisteren naar verhalen van vroeger en intussen nieuwe herinneringen scheppen, gaaf. We willen er geen feesttent met Hollandse polonaisemuziek van maken, maar begint de tent spontaan te stuiteren, dan stuiteren we mee.” De andere twee cafés van Robèr Willemsen, Muller & Co en Pol, zijn trendy. Ook leuk, maar als het op vrijdagmiddag (buiten coronatijd) tijd voor een borrel is. zit hij in Melief of in De Pui. „Huiskamers waarin je jezelf kunt zijn. Als je het juiste personeel achter de bar hebt staan dat de geest van zo’n brokje geschiedenis aanvoelt, kun je overleven. Vijfduizend jaar geleden dronken mensen al samen bier in een kleine ruimte en dat doen ze over 5000 jaar ook nog.” Dat corona ook in bruine kroegen tot faillissementen leidt, is volgens Willemsen onvermijdelijk. „De schuldeisers houden zich nog even in, maar de pijn gaat komen. Corona heeft de horeca al vijf miljard aan eigen spaarcenten gekost. Collega’s gaan omvallen – ook goede ondernemers die de pech hadden net in coronatijd een nieuwe zaak te zijn begonnen en nog geen vet op de botten hadden – maar dan staan er weer nieuwe uitbaters op. Ik blijf heilig geloven in het bruin café. Als we straks weer open mogen, staan we met extra gemotiveerd personeel in een bar vol vrolijke mensen.” Rijdt hij naar het noorden, dan móet hij even naar De Wolthoorn, ’misschien wel de mooiste kroeg van het land’. Stapt hij in Amsterdam café Hegeraad binnen, dan heeft hij voordat hij de bar heeft bereikt, al een gekookt ei in z’n hand, ’dé snack van de oude bruine kroeg’. In zijn eigen Rotterdam kan hij janken van ontroering als Theo en Joke van Rijswijk van het legendarische volkscafé Verschoor dezer dagen een caravannetje op de stoep zetten om een kippetje voor de stamgasten te bakken. „Dan zegt Joke: ’De mensen missen ons’ en krijg ik een brok in m’n keel.” In de ware bruine kroeg staat de tijd stil en beseft alleen de waard dat het leven verder gaat. Op een verweerde wand van café De Wolthoorn begint – links voorin, twee meter achter de voordeur – een gedicht van Jean Pierre Rawie en de woorden lopen door, achter het biljart langs, om voor in het dranklokaal te eindigen bij een schilderij van de poëet. Gemaakt door kunstenares Olga Wiese, ook stamgast van Groningens meest geliefde huiskamer. De kunst zal – ijs en corona dienende – in dit volkse decor tot in eeuwigheid-amen onaangetast blijven. Ze mogen buiten dan iPhones met 5G uitvinden en nog meer computers die het menselijk brein moeten vervangen, binnen blijft alles zoals het was. Binnen is een baken van tijdloze onaantastbaarheid waarin je het niet moet wagen om aardse dingen te vervangen. Kelnerbroek Uitbater Arnold Ensink is veertiger, man van de wereld, dynamisch horeca-ondernemer, maar begeeft hij zich in zijn heiligdom vol geestverrijkend vocht, dan gaat de zwarte kelnerbroek aan, met bijpassende vlinderdas, want dat hóórt in een café dat in bijna honderd jaar hoogleraren, kunstenaars, studenten en hoeren als Rooie Pietje in warme gastvrijheid heeft gedompeld. „De klanten bedienen in een spijkerbroek... Dan doe je De Wolthoorn tekort. Je moet de gasten het gevoel geven dat de tijd stilstaat en zelf met je tijd meegaan. Wij verkopen hier nostalgie.” Achter de bar staan twee beeldjes, prijzen die horen bij de titel ’t Beste Café van Nederland. Het ene is gewonnen door z’n vader, het andere door z’n broer Jeroen en hem. „Vasthouden aan het oude kan dus lonen.” Een voorganger van de Ensinks, een in de horeca verdwaalde marktkoopman in vlees, opperde ooit om al die ouwe zooi de tent uit te gooien. Hij wist nog net te ontkomen aan molestatie van de klanten. Veertig jaar geleden was de bruine kroeg aan de Turftorenstraat op sterven na dood en het meubilair der dagen zat. Toenmalig eigenaar Joop Kruizenga kocht op een veiling in Roden ’nieuwe’ tafels en stoelen uit de jaren dertig. Belegen, doorleefd, maar desondanks mokten de stamgasten net zolang totdat Joop zei: „Dan hang ik de oude stoelen wel aan het plafond, hebben we een omgekeerd café extra.” Dat bleek een te linke constructie, maar het zegt veel over de hang naar stilstand waarin bruine kroegen, tegen alle verwachtingen in, zelfs in een brandende coronahel nog altijd overleven. „M’n vader Herman heeft deze tent met liefde, respect en vooral veel gastvrijheid gerund”, zegt Arnold Ensink. „Jeroen en ik zijn in zijn geest doorgegaan. Hij is de zorg ingegaan, ik zorg dat de zaak blijft draaien. Achter de schermen probeer ik innovatief te zijn, in de zaak blijven nostalgie en traditie de baas. Ja, natuurlijk hebben we het door dat virus moeilijk, maar bruine cafés als de onze – de obers werken hier al tientallen jaren - weten wat het is om klappen op te vangen.” Biljart Centraal in zijn ’huiskamer’ staat een biljart, een gruwel voor marketingjongens die op hun mobieltjes kunnen voorrekenen hoe onrendabel zo’n gevaarte is. Ensink kan zelf ook rekenen, maar het biljart blijft staan. „Dat groene laken brengt leven in de tent en bewaakt de juiste sfeer.” Vierenvijftig jaar geleden, op 9 juni 1966, besloot het rijk dat huiskamerkroegen tenminste 35 vierkante meter moesten tellen en gescheiden toiletten moesten krijgen. Zanger/cabaretier Herman van Veen reageerde met het lied Adieu café. Ach zo’n café Café met een lage zoldering en geen wc voor dames apart Ach zo’n café, spoedig een herinnering zonder tv Een piano alleen Verboden door de wet, met z’n rommelig buffet, z’n pilsjes en z’n pret en z’n sché-hé-ve biljart Het leek toen al voorbij met de alcoholrijke nostalgie en sindsdien verschijnen bij herhaling requiems voor de bruine kroeg, begin 19e eeuw ontstaan als huiskamers van vrouwen die een paar centen verdienden door borrels te schenken. Economische crises, een gewijzigd uitgaanspatroon, het rookverbod: allemaal leken ze de doodsteek voor de bruine kroegen en een deel viel ook om. Tussen 2008 en 2019 van 10.274 naar 8.608, een terugloop van 16 procent. Maar sterke bolwerken als De Wolthoorn overleven zelfs corona. Bioloog en tv-cynicus Midas Dekkers, opgegroeid in café De Munttoren aan het Amsterdamse Muntplein, schreef in zijn boek Volledige vergunning: ’Kroeglopen is hink-stap-springen geworden of beter nog: kroegzoeken.’ Zo’n hink-stap-sprong bracht hem in Groningen en deed hem verzuchten: ’Mooier dan De Wolthoorn kom je ze zelden tegen’. Dekkers nam met Jean Pierre Rawie op zo’n klassiek bankje onder de schilderijen de zin van het bestaan door. Rawie dicht in het prachtboek Wolthoorn & Co 1923-1988 over De Wolthoorn: Decor van hartstocht, dronkenschap en ruzie Eens wieg en graf voor iedere illusie, Maar toch ook zonder die flauwekul Best een mooi café, zoals ik nu zie Er hangt een schilderij van een blote mevrouw schuin boven het biljart. „Heeft een stamgast model voor gestaan”, zegt Arnold Ensink. „Trots ging ze er later onder zitten.” Toon Hermans dronk hier een biertje. Wim Sonneveld, Willy Alberti, Rudi Carrell, Simon Carmiggelt. Ongestoord, want in een echt bruin café telt geen tijd, maar zeker ook geen status; De Wolthoorn is van iedereen. Zo voelen de stamgasten het ook. „Ze bellen: Arnold, kan ik je financieel helpen? Hartverwarmend, maar niet nodig. Ik ga ook geen bierpakketten verkopen als alternatieve inkomstenbron.” „We gaan het redden door gewoon onszelf te blijven. Een bruine kroeg.”

Hij mag dan nu dicht zijn, de bruine kroeg gaat nooit verloren

Bekijk meer van

HET BESTE VAN DE TELEGRAAF

Rowena (28): ’Voor vakanties hebben we een aparte spaarrekening’

Puzzelen, lezen en films kijken: zo gaan we verveling in het vliegtuig tegen

Knutselen en priegelen: zo houdt Lub (67) de herinnering aan zijn vader levend

Spijt: ’Nooit meer een dieet!’