In voetsporen van bevrijders

Buiten staan een Beechcraft Navigator en een Volkswagen Kever die ooit toebehoorde aan de echtgenote van Arthur Seyss-Inquart, de Reichskommissar van Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog. Binnen in het Arnhems Oorlogsmuseum een gigantische collectie, variërend van jeeps, motoren en wapens zoals Panzerfausten tot legerhelmen, posters en persoonsbewijzen. Maar ook een typemachine en bankstel afkomstig uit Hitlers hoofdkwartier op de Obersalzberg en de leren overjas van SS-generaal Sepp Dietrich. Een uit de hand gelopen hobby, noemt eigenaar Eef Peters het. Met zo’n acht vrijwilligers („altijd te weinig”) houdt hij het museum draaiende. Zo’n plek zonder toeters en bellen of flitsende digitale projecties maar gewoon héél veel spullen „die de kerels echt in hun handen hebben gehad.” De zware houten draaideur bij de ingang komt uit een Duits Soldatenheim in Utrecht. In de regio rond Arnhem is tijdens Operatie Market Garden zo hard gevochten dat houthandelaren in de na-oorlogse jaren geen bomen uit de omgeving wilden: er zat te veel munitie in. Daar liepen de zaagbladen op stuk, vertelt Hugo Schraders, sinds jaar en dag bevlogen vrijwilliger in het museum. De geschiedenis is bekend. Market Garden was een geallieerd offensief om strategische bruggen op Nederlands grondgebied te veroveren. Het bestond uit een luchtlandingsoperatie (Market) en een grondoffensief vanuit België (Garden). Het plan mislukte omdat de cruciale brug bij Arnhem niet kon worden behouden. Schraders neemt ons eerst mee naar de Ginkelse Heide, waar 17 september 1944 de luchtlandingen plaatsvonden. Vanaf de verhoging met het Airborne Monument is het uitzicht over de paarse heide fenomenaal. Nu prachtig, toen het dramatische toneel van ronkende vliegtuigen en landende parachutisten. „Gelijk na de landing waren er al problemen. De radio-apparatuur deed het niet goed en zowel de onderlinge communicatie als die met Groot-Brittannië faalde.” Om nog maar niet te spreken over de afstand die troepen moesten afleggen om via de Utrechtseweg en de Amsterdamseweg de brug te bereiken. Schraders stapt in de auto en draait de weg op: „Zo’n veertien tot vijftien kilometer, waarbij ze al snel in het nauw werden gedreven door de Duitsers. Het was achteraf gezien een verkeerde beslissing om de mannen zo ver van de brug te droppen.” Gehavend We stoppen bij het vroegere Hotel Hartenstein in Oosterbeek, nu het Airborne Museum. Generaal-majoor Roy Urquhart koos het hotel als het hoofdkwartier van de Britse 1e Luchtlandingsdivisie; na de strijd bleef het gehavend achter. In ’78 was het Urquhart die het museum – jarenlang een verzamelplaats voor veteranen – opende. Vlak bij het museum bevindt zich de Airborne Begraafplaats, witte grafstenen streng in het gelid. Er liggen meer dan 1750 geallieerde militairen begraven die zijn gesneuveld tijdens de Slag om Arnhem, vaak nog geen twintig jaar oud. Elke eerste zondag na 17 september worden zij met groot eerbetoon herdacht. „Schoolkinderen leggen dan bloemen bij ieder graf.” Speciale aandacht vraagt Schraders voor de Poolse soldaten, wier stenen een beetje achteraf liggen. „Terwijl de mannen van de Poolse Parachutistenbrigade hebben gevochten als leeuwen. Ze trachtten met rubberbootjes de Rijn over te steken terwijl ze intensief werden beschoten. Daarbij zijn tientallen Polen gesneuveld.” Schilderachtig Verder gaan we, naar de Oude Kerk van Oosterbeek, schilderachtig gelegen langs de uiterwaarden van de Nederrijn. Schraders klopt op de grote linde voor de ingang. Precies op deze plek sneuvelden vier geallieerde soldaten door een mortierinslag; hun collega sergeant Mark Leaver overleefde omdat hij net achter de dikke boom stond. In dit gebied vond acht dagen lang een enorme veldslag plaats.” In de oude pastorie naast de kerk werden uiteindelijk zo’n 300 gewonde soldaten opgevangen. Bewoonster Kate ter Horst trachtte hen zo goed mogelijk te verzorgen en verdiende zo de erenaam ’de Engel van Oosterbeek’. Schraders: „Na de oorlog stapte haar zoontje in het weiland achter het huis op een mijn. Hij overleefde het niet.” Een geliefde plek tijdens de herdenkingen voor veteranen – en nu die steeds schaarser worden, hun familie – is hotel/restaurant Schoonoord in Oosterbeek. In de oorlog deed het dienst als noodhospitaal voor de Britse 1e Luchtlandingsdivisie. Binnen is een van de wanden bedekt met een levensgrote foto van parachutes boven de Ginkelse Heide. In Arnhem wijst Schrader op De Tafelberg, nu een vrijwel nieuw gebouw. Dit hotel annex hoofdkwartier van de Duitse veldmaarschalk Walter Model werd tijdens Market Garden een noodhospitaal voor gewonde militairen. In het Arnhems Oorlogsmuseum hangt een schilderij gemaakt door een veteraan die er toen verbleef; nog steeds zijn diep in de marmeren vloeren van het pand bloedspatten van de zwaar gewonden te vinden. We eindigen bij de beroemde Arnhemse John Frostbrug, die overigens niet het decor is van de film Een brug te ver. Daarvoor werd de brug van Deventer gebruikt; de omgeving leende zich beter voor de opnamen. Bij de Arnhemse brug is nu een dependance van het Airborne Museum: Airborne at the Bridge. Met fenomenaal uitzicht op de brug worden de verhalen verteld van drie mannen die bij gevechten omkwamen: de Britse paratrooper John Grayburn, de Nederlandse agent Jacob Groenewoud en Duitse SS’er Viktor Gräbner. Gedenken en meer Naast de officiële herdenkingen in Heelsum (17/9), Arnhem (20/9), Ginkelse Heide en Driel (21/9) en Oosterbeek (22/9) vinden er in de regio meerdere evenementen plaats zoals concerten en wandeltochten. airborne-herdenkingen.nl Parachutesprongen Parachute Group Holland organiseert op 18, 20 en 21 september parachutesprongen boven Groesbeek, Wolfheze en de Ginkelse Heide. De PGH-leden springen in origineel legeruniform, onder militaire ronde koepelparachutes. De tijden zijn afhankelijk van de weersomstandigheden. Voor de sprongen heeft de groep twee originele Britse C-47 Dakota’s gehuurd. Een van de toestellen vloog tijdens Market Garden.