Eucalyptusboom is benzinebom

Hun oude stulpje was bijna zover opgeknapt, dat het weer comfortabel bewoonbaar was. Jaren werk hadden Anouk Weyne en haar vriend aan het huisje besteed in de ecovillage bij het Portugese dorp Benfeita. Tot 15 oktober 2017. „We waren in de vallei en hoorden de sirene”, vertelt de Vlaamse. De brand, afkomstig uit een nabije bos met Eucalyptus, bleek onhoudbaar. Van hun onderdak bleef weinig over. Vlammen Vier maanden eerder stierven 63 mensen toen het vuur over de Estrada Nacional 236-1 raasde. In hun auto’s was er geen ontkomen aan de vlammen uit het omringende Eucalyptusbos. Oorspronkelijk groeide hij helemaal niet in Portugal, maar de boom werd geïmporteerd om moerassen droog te leggen. De snelgroeier werd de lieveling voor plantages van de lokale papierindustrie. „Wij zijn omringd door een monocultuur”, zegt Weyne. Voor de Vrije Universiteit speurt Guido van der Werf al twintig jaar naar bosbranden. Met drone en al reizen hij en zijn collega’s de wereld over om te onderzoeken welke stoffen fikkende savannes uitstoten. Ook volgen ze per satelliet brandhaarden wereldwijd. Oorzaken zijn talrijk, meent Van der Werf. Droogte en klimaat zijn één ding. Maar er is nóg een overeenkomst tussen de in het oog springende bosbranden in Australië, Portugal en Californië. Bast „Stel dat je God was, en je moest de boom ontwerpen die gedijt met vuur”, zegt Van der Werf. „Dan is dit ’m: de Eucalyptus. Zijn olieachtige substantie doet de soort branden als een fakkel. De boom wordt zo heet dat ze een vonkenregen veroorzaakt. Losse stukken bast worden omhoog gezogen en komen elders brandend neer om weer vuur aan te steken. In de enorme hitte sterft andere vegetatie af. Zo vaagt het vuur zijn concurrentie weg.” Het rampjaar van 2017 deed de Portugese politicus Vital Moreira verzuchten: „We hebben een ’Moordbos’ gecreëerd.” Hoewel inwoners van Benfeita de risico’s wel snappen, zijn de Eucalyptusplantages één van de weinige werkverschaffers. Weyne: „Sommige inwoners planten zelf Eucalyptus. Met een laag pensioen levert dat extra geld op. Er zijn wettelijke eisen om plantages schoon te houden, maar controle is er nauwelijks.” Strategie Ook uit Australië klinkt de waarschuwing. Oude takken en schorsen van de Eucalyptus vergaan niet, maar hopen zich op als ontvlambaar materiaal. „Jarenlang werkten we met preventieve branden om dit in het koele seizoen op te ruimen”, zegt Phil Cheney, ex-directeur bosbrandbestrijding bij het federale wetenschapsinstituut CSIRO. „Maar je krijgt geen erkenning voor branden die je hebt voorkomen. Dus is onze strategie losgelaten. Met rampzalige gevolgen.” Anderhalve eeuw geleden deed de Eucalyptus zijn intrede in Californië. In de vorm van meegenomen zaadjes door Australische goudzoekers. Ook Californiërs waren eerst blij met de snelgroeier. Maar na de ruim honderd doden bij recente bosbranden, klinkt ook kritiek. Universiteit Berkeley zag in de kap van 54.000 Eucalyptus en Acacia-bomen nabij San Francisco de beste remedie tegen oncontroleerbare wildfires. Het plan ging niet door: omwonenden staken er een stokje voor. Klimaatverandering De centrale rol die Eucalyptus speelt bij oncontroleerbare bosbranden, betekent niet dat klimaatverandering geen oorzaak is. Maar een klimaatsignaal is soms lastig te zien in de branden in Australië, Portugal en Californië, meent Van der Werf. „In Californië spelen tal van menselijke factoren. En ook zonder klimaatverandering zou Australië waarschijnlijk een uitzonderlijk vuurseizoen hebben gehad.” Een duidelijker klimaatsignaal zie je dichterbij de Noordpool. In Canada en Siberië. „Daar nemen de branden toe door de langere en drogere zomers.” In Benfeita werken Weyne en medestanders zelf aan een oplossing. Ze planten zo veel mogelijk berken, kastanjes en eikenbomen, de oorspronkelijke vegetatie op de Portugese heuvels. „Elk bos blijft brandbaar”, zegt ze. „Maar bij deze soorten zal het niet zo snel uit de hand lopen.”