Spelen met licht: mogelijkheden nieuwe kunstvorm ’light art’ zijn eindeloos

Artistieke lichtshows, routes langs lichtinstallaties, bekende gebouwen die in de schijnwerpers worden gezet: licht wordt steeds vaker als kunstvorm gebruikt. „Licht is als een taal.” In een klein kamertje in een pakhuis in Stockholm gebeurt het: aan het betonnen plafond hangt een futuristische lamp met aan het uiteinde meerdere ledlampen. Op de tafel eronder staan even zo futuristische zwarte units met strakke metalen verbindingen en veel draden, aan de muur hangt een halfrond akoestisch paneel. In deze kamer wordt hard gewerkt om de laatste puntjes op de i te zetten van de lichtshow SORA. Deze zal vanaf 6 januari de binnenkant van de Amsterdamse Gashouder letterlijk in de schijnwerpers zetten. Hier krijgt het Parijse kunstenaarsduo NONOTAK een eerste indruk van hun zelfbedachte schouwspel, door techneuten geprogrammeerd. In de hoek staan apparaten die lijken op machines om noodsignalen uit te zenden. Zo klein als ze zijn, zo onmisbaar zijn ze om de performance van beeldend kunstenaar Noemi Schipfer en architect/muzikant Takami Nakamoto draaiende te houden. Deze apparaten en de laptop vormen het hart van de show. Nu nog hangt er één lange horizontale metalen lamp aan het plafond, straks in Amsterdam zullen het er 81 zijn. Alles is speciaal ontworpen en ontwikkeld om licht, beweging en geluid minutieus op elkaar af te stemmen. Met een druk op de laptopknop kan het duo Schipfer en Nakamoto de lampen in alle mogelijke posities draaien waarbij ze spelen met de ruimte, de schaduwen van het publiek en de (techno)muziek. Die tonen slingeren de twee ook nog eens live de Westergasfabriek in. „We houden ervan om onszelf uit te dagen”, lacht Takami Nakamoto. „We willen een totaalbeleving creëren.” Een half jaar geleden zagen ze de ruimte voor het eerst. Noemi Schipfer legt uit: „De hoogte, vorm en grootte van een ruimte heeft overal invloed op.” Vervolgens kwam de inspiratie: ze zagen licht, sterren en beweging voor zich. Nakamoto: „Een soort drijven in de ruimte. Met de lichten maken we het plafond – de Westergas is hoog – lager en dichter bij het publiek. Als wolken die naar beneden komen.” De laatste jaren kan dit type kunst steeds vaker worden waargenomen: grote steden als Eindhoven en Amsterdam kennen festivals waarbij lichtinstallaties langs een route zijn te zien. Sinds april huist vlak bij de Gashouder Fabrique des Lumières, waar werken van de Oostenrijkse schilder Gustav Klimt en van de Brits/Nederlandse fotograaf Jimmy Nelson op de muren worden geprojecteerd. Exposities waar opvallend veel jongeren op af komen; het is immers een minder statische manier van tentoonstellen. Overal gebeurt wat en samen met de muziek wordt het een totaalbeleving. Dankzij de techniek zijn de mogelijkheden eindeloos, stellen ook Naut Donders en Jeroen Fontein. De heren richtten dit jaar Unfold.art op, het bedrijf achter de lichtshow SORA. Deze show borduurt verder op SKALAR dat drie jaar geleden op dezelfde locatie liep. Geïnspireerd besloot het tweetal een bedrijf op te zetten dat zich helemaal richt op audiovisuele concepten, waarbij lichtkunst een hoofdrol speelt. De kennis hadden zij al met hun achtergrond als promotors bij Audio Obscura dat grote dance-events organiseert. „We zagen dat kunstenaars hun werk traditioneel via galerieën onder de aandacht brachten”, zeggen Donders en Fontein. „Er zijn veel opkomende audiovisuele kunstenaars die we een platform willen geven om door te breken. Tegelijkertijd willen we publiek een nieuwe ervaring met een hoge wow-factor geven. Er is zoveel mogelijk!” Van Gogh Iemand die die mogelijkheden al jaren kent, is de Nederlander Daan Roosegaarde. In 2014 ontwierp hij voor het 125e sterfjaar van de schilder het Van Gogh-Roosegaarde fietspad in Eindhoven, 600 meter lang met duizenden fonkelende en gekleurde steentjes die overdag door het licht worden opgeladen. Dankzij reflectoren lichten sinds 2017 de koplampen van auto’s op de Afsluitdijk de heftorens uit 1932 op in het door hem bedachte Lichtpoort. „Licht is als een taal”, vindt de wereldberoemde kunstenaar. „Al in de oertijd werd het kampvuur gebruikt om er verhalen bij te vertellen. Het creëert nieuwsgierigheid. Je kijkt ernaar, snapt het niet helemaal, maar je wilt er wel achter komen. Het ontroert, verstilt, verwondert. Mensen worden zich ineens bewust van zichzelf, hun omgeving en hun gedachtes. Maar ook van bepaalde thema’s, zoals in het geval van Waterlicht Loevestein, de stijgende waterspiegel.” Roosegaarde ziet licht als een penseel waarmee je kunt verven, al is het een complexe kwast. „Je gebruikt en manipuleert licht, dat moet je goed voorbereiden. In onze studio is een team van tientallen techneuten en ontwerpers aan het werk. Veel onderzoeken en veel fouten maken.” Het landschap is zijn canvas; hij staat bekend om werken in openbare ruimtes en omgevingen. „Zeker op locatie ben je afhankelijk van factoren als weersomstandigheden. Tegelijkertijd maakt dat het ook mooi. Lichtkunst moet voor iedereen toegankelijk zijn. Zodat iemand die zijn hond uitlaat, wordt verrast en wellicht aan het denken wordt gezet. Al is het maar voor even.” In de loop der jaren heeft Roosegaarde de techniek, en daarmee de mogelijkheden en zijn manier van werken, zien veranderen. „Tien jaar geleden ging nog veel met led, microchips en sensoren. Zeker in openbare ruimtes gaan die snel kapot vanwege weersinvloeden of vandalisme. Nu werk ik meer met natuurlijk licht zoals koplampen in de Lichtpoort.” „We bouwen in Indonesië aan een vuurvliegjestuin. Vuurvliegjes communiceren met licht, maar door de lichtvervuiling van tegenwoordig gaan ze allemaal dood, terwijl ze sowieso slechts 22 dagen leven. In deze tuin is er speciale lucht en geen lichtvervuiling. Zo ontroerend om dat te zien. Ik knipperde met het licht van mijn telefoon en de vliegjes kwamen naar me toe. Zo communiceerde ik met ze. Toen voelde ik dat we in de toekomst licht niet alleen voor kunst kunnen gebruiken, maar ook voor verbondenheid met jezelf, elkaar, mensen om je heen en de wereld.” Al werkt Roosegaarde ook met de afwezigheid van licht, zoals in zijn meest recente werk Seeing Stars, waarvoor hij de hele stad Leiden afgelopen september in het donker zette om de sterren weer te kunnen zien. „Iedereen werd stil. In de duisternis worden je ogen gevoeliger en dat eeuwenoude licht raakt je meer. Op papier een simpel idee, maar lastig om een hele stad mee te krijgen om alle lampen uit te doen. Het veiligheidsrapport van de gemeente telde honderden pagina’s!” Terug naar de studio in Stockholm. Noemi Schipfer en Takami Nakamoto zetten met een druk op de laptop de lamp met een zoevend geluid in beweging. Door er tegen de achtergrond van metalen stellages onder te staan, ontstaat een fascinerend schouwspel van schaduw en dat nog zonder muziek. „Sinds ons eerste project in 2011 hebben we alleen maar meer liefde voor licht gekregen”, vertelt Schipfer. „Je kunt het op allerlei manieren vormen en gebruiken: als bron, reflector of projector, om een moment te verstillen of alle zintuigen te triggeren. We hebben veel gereisd en of je de taal nu spreekt of niet, we merkten dat onze installatie een universele reactie opriep.” Andere staat „In het begin was licht meer een aanvulling op de achtergrond”, aldus Nakamoto. „Dankzij de vernieuwde techniek kunnen we mensen inmiddels in een andere staat brengen. Licht is fundamenteel, het beïnvloedt onze emoties. Als een gebouw slecht licht heeft, voelen we ons er niet prettig. Wij willen het publiek bewust maken van het belang van licht. Als ze er alleen maar van genieten, is dat natuurlijk ook goed.” Op het scherm van hun laptop zijn de 81 lampen te zien die volgende maand in de Gashouder zullen hangen. De show SORA zal daarna de wereld overgaan, waarmee Unfold.art als eerste Nederlandse bedrijf light art-projecten in verschillende landen zal tonen. Elk jaar in januari zal sprake van een nieuwe lichtkunstshow zijn. Dat geeft aan dat light art geen trend is, maar een nieuwe kunstvorm. „Er komt nog zoveel meer technologie aan! We zijn pas aan het begin.” Kleurrijke drone-stunt Tijdens het Amsterdam Dance Event in oktober was boven het IJ een bewegend en kleurrijk schouwspel te zien. Deze drone-stunt van Spotify om de lancering van live dj-sets op deze streamingdienst in de schijnwerpers te zetten, was voor bezoekers een extra traktatie op weg naar hun feesten. Het project werd in slechts een maand tijd door Drone Stories bedacht en uitgevoerd. Directeur Lucas van Oostrum: „In een ideale wereld heb je enkele maanden nodig om een goede show neer te zetten en om de juiste vergunningen te verkrijgen. De meeste tijd gaat in het verhaal en een korte animatiefilm zitten. Wat betreft locaties maakt het nogal verschil of je boven een afgelegen gebied vliegt of boven een grote stad als Amsterdam. Voor de vergunning moet je kunnen aantonen dat de drones veilig en volgens de regels kunnen vliegen.” Van Oostrum produceert nu vijf jaar droneshows met zijn bedrijf. „Je moet een geschikte locatie vinden waar de drones kunnen opstijgen en landen en waarboven ze kunnen vliegen, zodat de show voor het publiek het best zichtbaar is. Hoge gebouwen, bomen en andere obstakels worden in kaart gebracht. Die kunnen niet alleen het zicht blokkeren, maar ook de gps-ontvangst verstoren. Bij slecht weer proberen we tussen de buien door te vliegen.” Hij vermoedt dat drone-art in de toekomst een vlucht gaat nemen. „Het staat nog in de kinderschoenen. Dit nieuwe medium heeft nog zoveel meer te bieden, denk aan een groen alternatief voor vuurwerk. De shows worden steeds meer een allesomvattende ervaring, een virtuele wereld in de realiteit.”

Spelen met licht: mogelijkheden nieuwe kunstvorm ’light art’ zijn eindeloos

Bekijk meer van

HET BESTE VAN DE TELEGRAAF

Hoe mooi de Zeeuwse omgeving ook is, uit dit dijkhuisje wil je niet weg

’We kunnen beter onze fietscultuur exporteren dan windmolens plaatsen’

Rowena (28): ’Voor vakanties hebben we een aparte spaarrekening’

Puzzelen, lezen en films kijken: zo gaan we verveling in het vliegtuig tegen