Waarom nieuwe partijen altijd bonje hebben

Ruzie schept nieuwe partijen, nieuwe partijen maken ruzie. De openlijke oorlog bij Forum voor Democratie lijkt op het uiteenvallen van de LPF, Trots op Nederland en 50Plus. Maar Baudet voegt daar een vleug Trumpisme aan toe, met ruzie als publiciteitsmodel. „Altijd terugslaan, dat redt hem.” Botsende ego’s, zowat elk uur een nieuwe slag en alle venijn via de media uitgestrooid. De loopgravenoorlog bij Forum voor Democratie brengt Mat Herben in gedachten terug naar zijn tijd als aanvoerder van de Lijst Pim Fortuyn, de partij die onder de noemer ’nieuwe politiek’ de gevestigde politieke orde beloofde op te schudden en aan interne ruzies ten onder ging. „Wij hadden de pech dat onze leider werd vermoord en dat er een leider kwam die dat niet wilde zijn: ik.” Natuurlijk ziet Herben parallellen. De razendsnelle opmars, mogelijk gemaakt door een aansprekende leider, de politieke avonturiers en onervarenheid die dat aantrok, de ruzies allicht. „Ruzie is er in de politiek altijd”, zegt Herben. „Tussen Pechtold en Lousewies van der Laan bij D66, tussen Jolande Sap en Tofik Dibi bij GroenLinks, nu weer tussen Wopke Hoekstra en Hugo de Jonge bij het CDA. Alleen bij een gevestigde partij staat er altijd weer een nieuw poppetje klaar.” In de LPF-fractie leidde onrust al snel tot een machtswissel met Harry Wijnschenk, die dictatoriaal gedrag werd verweten, met een afsplitsing tot gevolg (Winny de Jong, wie kent haar nog?). In het kabinet leidde onmin tussen LPF-ministers Heinsbroek en Bomhoff al na 87 dagen tot de val van het eerste kabinet-Balkenende. Eenmanspartij De crisis bij Forum voor Democratie bevestigt Geert Wilders andermaal dat hij er goed aan heeft gedaan de PVV tot eenmanspartij te maken, zonder leden, zonder jongerenafdeling of wetenschappelijk bureau. Zoiets is een ’recept voor ruzie’ zo leerde hij van het uiteenvallen van de LPF. Niet dat zijn partij van interne gevechten gevrijwaard bleef, erkent Wilders. „Maar meestal gaat het niet over ideologie, maar over posities en botsende ego’s.” Maken de opstandelingen bij FvD hun leider uit voor nazi, bij de PVV ging het er door de jaren heen evenmin zachtzinnig aan toe. Brinkman, Hernandez, Kortenoeven, Van Bemmel, Ter Linden, Bontes, Van Klaveren, ze schilderden hun baas af als tiran, sekteleider of megalomaan despoot. „Er was veel gezeik”, weet ook oud-PVV’er Richard de Mos, die zelf werd weggestuurd om een verzinsel op zijn cv. „Maar het was altijd duidelijk dat Geert de baas was.” Zo is dat, zegt Wilders: „Bij mij zal er nooit een strijd om het leiderschap zijn, zolang ik niet schizofreen word.” Ruzie is een gegeven in de politiek, waar ambitie en machtswellust van de enkeling botsen met loyaliteit aan de leider, de partij, het verkiezingsprogramma of een regeerakkoord. Bij nieuwe partijen vormt ruzie de voedingsbodem. Wilders’ PVV kwam voort uit een breuk met de VVD, de LPF ontstond na Fortuyns ruzie in Leefbaar Nederland. „Omdat Pim niet mocht vinden dat Nederland vol was”, zegt Herben. Tenminste, hij mocht het wel vinden, maar niet zéggen van toenmalig partijvoorzitter Jan Nagel, die later 50Plus zou oprichten. Over ruzie en teloorgang gesproken... Vrijheden Wat er van het Fortuynisme nog beklijft? Herben: „Pim zei altijd: een moderne burger hoeft geen liberaal te zijn als hij vrijheden wil en hij hoeft geen socialist te zijn om sociale voorzieningen als vanzelfsprekend te zien”, zegt Herben. „Hij wil oplossingen wanneer die vanzelfsprekendheden onder druk komen.” Die les is nog uitgelegd aan Rita Verdonk, zegt Herben. „Ze had het wel een beetje begrepen.” Na haar breuk met de VVD, waar Mark Rutte er met het leiderschap vandoor was gegaan, richtte ze in 2008 Trots op Nederland op. „Ik ben niet links, ik ben niet rechts, maar recht door zee”, zei ze tijdens de wervelende lancering van haar partij. Verdonk ziet echter ’totaal geen’ parallellen met de huidige crisis bij FvD of met de LPF. Ze wil er niet over praten ook. Het zit diep, zegt haar mannetjesmaker van destijds, Kay van de Linde. De partij ging te gronde aan de ruzie tussen Verdonk en haar toenmalige vertrouweling Ed Sinke, ook oud-VVD’er. Verdonk verweet hem gesjoemel met geld van de partij, een beschuldiging waarvan ze later spijt had. De ruzie was dodelijk voor beiden. Van de Linde, die ook bij Amerikaanse verkiezingscampagnes betrokken was, ziet bij Baudet iets anders gebeuren. „In de tijd van LPF en Trots op Nederland probeerden we conflicten te voorkomen en fouten te verdoezelen of te vergoelijken, of anders sorry te zeggen. Baudet is als Trump: conflict ís zijn pr-instrument. Door de ruzie gaat het allang niet meer over nazi-appjes van FvD-jongeren, maar over een bestuurscrisis, over wie er met de partij vandoor gaat.” Het is verklaarbaar dat er uitgerekend bij nieuwe partijen zo veel bonje is, zegt Van de Linde. „Je hebt goede mensen nodig, ervaring. Maar die zitten op het pluche bij andere partijen. Dus wat krijg je? Mensen die elders zijn uitgekotst. En meestal niet zonder reden.” En toch, wat iemand als Annabel Nanninga en aanhang volgens Van de Linde maar niet willen begrijpen: „De vent maakt de tent. Zonder Baudet waren zij nergens geweest.” Hoogleraar politicologie Gerrit Voerman beaamt dat. „Afgezien van de Partij voor de Dieren zijn nieuwe partijen bijna allemaal rond een persoon gevormd. Hun claims zijn eender: dat de gevestigde partijen het contact met de kiezer zijn verloren, dat zij dat gaan herstellen en dat ze dat op een heel nieuwe manier gaan doen.” Trots op Nederland wilde geen partij maar ’beweging’ heten, Forum zou het ’partijkartel’ breken. Dat trekt ’politieke avonturiers’, zegt Voerman. Als je dan ook structuur mist, met vaststaande rekruteringsmethoden en een netwerk aan posities, kan zo’n partij zomaar omvallen. „De SP bestond al twintig jaar voordat die de Kamer in kwam. De partij kon rekruteren, had een achterban. De afdrachtregeling (volksvertegenwoordigers maken de helft van hun inkomen over aan de partij, red.) schrikte al te drieste avonturiers af.” Baudet had de lessen van de LPF ter harte genomen. Hij en Henk Otten propageerden ’gecontroleerde groei’, met eerst de Tweede Kamer, toen de gemeenteraad – maar alleen in Amsterdam – en daarna de provincies, de Eerste Kamer en het Europees Parlement. Na de overweldigende zege tijdens de provinciale verkiezingen kwam de eerste scheuring, tussen het pragmatisme van Otten en de ideologische vergezichten van Baudet. Baudet overleefde de breuk en zal ook nu de leegloop overleven, denkt Voerman. Van de Linde is daar ook van overtuigd. „Als Thierry opnieuw begint, krijg je hetzelfde als Fortuyn na zijn breuk met Leefbaar Nederland: hij tegen de rest. Dat schept sympathie. Bovendien heeft hij geleerd van Trump: nooit opgeven, nooit een fout erkennen, altijd terugslaan en een ander de schuld geven. Dat gaat hem redden.” Veranderen „Weet je wat het is”, zucht Mat Herben. „Als je een partij opricht op landelijke thema’s, anti-islam, -immigratie, -klimaat, dan trekt dat mensen aan die op die thema’s iets willen veranderen. Die worden ongeduldig als ze zich in een gemeenteraad of provincie met zwembaden en stoplichten moeten bezighouden. Die gaan vervelend doen, zeker als de peilingen dalen en er een kandidatenlijst moet komen. Als FvD nog op 20 zetels had gestaan, had je die top-10 heus niet gehoord.” Zijn voorspelling: Baudet mag dan winnen, Forum voor Democratie blijft voortbestaan, maar stampij binnen zijn partij zal nooit verstommen.

Waarom nieuwe partijen altijd bonje hebben

Bekijk meer van

HET BESTE VAN DE TELEGRAAF

Loon naar werken lukt voorlopig niet

Opluchting in Assen: kabinet houdt Johan Willem Frisokazerne toch open

Vakbond FNV kondigt stakingsstorm aan: hoeveel last gaan we hiervan krijgen?

Waarom wachtte VS zo lang met neerhalen ballon? ’China had dit nooit toegelaten’