’Jullie vak heeft de toekomst’

Die dijde sinds Den Uyl uit tot onbetaalbare proporties. Nu staan tienduizenden banen op het spel, vaak van mensen uit de PvdA-achterban. „Het is een zware opdracht, maar die gaat niet mislukken. En het wordt beter, voor zowel de cliënten als het personeel.” In de troonrede kondigde uw kabinet de participatiemaatschappij aan. Hoe sociaaldemocratisch is het idee, dat je het zelf zoveel mogelijk moet doen? „Dat is heel sociaaldemocratisch. De overheid kan niet alles regelen. Je kunt je niet verzekeren tegen eenzaamheid. Waar de overheid voor moet zorgen, is dat er een vangnet is waar het nodig is. En ik moet discussies aanzwengelen. Ik kan niet in mijn eentje zorgen dat jongeren van 16 en 17 jaar niet meer roken en drinken, dat moeten ouders doen.” Bij zo’n oproep klinkt al snel het verwijt dat u betuttelend bent. „Je moet niet weglopen voor een discussie wat de norm hoort te zijn in een samenleving. Dat vind ik geen betuttelen.” U bent nu een jaar staatssecretaris. Valt dat mee of tegen? „Het is heel uitdagend. Ik heb als rijksambtenaar goed gezien wat het vak inhoudt, maar als je het zelf doet is het toch anders. Het is mooi, je bent met dingen bezig die er toe doen. En ik houd van de discussies. In die zin valt het mee. Als ambtenaar kreeg de zorg een plek in mijn hart. Mensen in de zorg zitten vol van passie voor hun werk. Als ik iets voor hen kan betekenen, is dat alleen maar mooi.” Wat was tot nu toe het moeilijkste moment? „De onderhandelingen over het zorgakkoord, waarbij we de bezuinigingen uit het regeerakkoord in overleg met alle partijen hebben kunnen verzachten voor de huishoudelijke hulp en de thuiszorg. We moesten met veel verschillende partijen overleggen, en het ging om veel geld. Daar hebben we een heel grote slag geslagen, ik vind het jammer dat vakbond Abvakabo daar niet bij kon aansluiten.” Die bond houdt u verantwoordelijk voor tienduizenden ontslagen. Ze hadden wat anders verwacht van een PvdA-politicus. „Al is het één baan die verdwijnt, dan is het al niet leuk. Maar mijn drijfveer is dat we de zorg kwalitatief beter maken, en houdbaar voor de toekomst. Mensen willen zo lang mogelijk zelfstandig wonen, het is niet makkelijk om dat te realiseren. Daarnaast is het noodzakelijk om de zorg betaalbaar te houden. Er is een grens aan wat mensen kunnen besteden aan zorg. Dat maakt het ingewikkeld, maar ook noodzakelijk om te doen.” Dat had zomaar uit de mond van een VVD’er kunnen komen. „Dat is niet een thema van één politieke partij, maar van de samenleving. Nu al heb je mensen die elk dubbeltje moeten omdraaien. We worden ouder en hebben dan zwaardere zorg nodig. Mogen we dan bij de lichtere vormen van ondersteuning, zoals huishoudelijke hulp, vragen: kunnen we meer zelf, of meer zelf betalen, zodat we zwaarder zorg uit de wind houden? Ik vind dat redelijk.” Zullen die tienduizenden mensen die hun baan verliezen het ook redelijk vinden? „Ik voel die pijn ook, we doen daarom veel om mensen van werk naar werk te helpen. En we hebben de regels aangescherpt voor het overnemen van personeel als een ander bedrijf zorgtaken overneemt, zoals bij Sensire. Maar op lange termijn groeit de werkgelegenheid, er ontstaan ook nieuwe banen. Er komt meer behoefte aan persoonlijke dienstverlening en er zijn plannen om huishoudelijke hulp en begeleiding te combineren. Dat zijn nieuwe, andere banen. En die hoeven niet allemaal door de overheid te worden gesubsidieerd.” „De zorg, bijvoorbeeld thuis, kan ook anders georganiseerd worden. Ik hoor vaak mensen klagen over gebrek aan vernieuwing in hun vak, over stopwatchzorg. Dat is administratie die zoveel tijd kost, dat er te weinig tijd overblijft om de douche schoon te maken. Dan gaat er iets fout. Dat wil ik anders organiseren als de wijkverpleging straks komt.” Hoe gaat dat dan? „De wijkverpleegkundigen, die in het hele land komen, moeten veel zelfstandiger kunnen bepalen wat zij vinden dat nodig is. Dat is ook een kop koffie drinken, of iets heel anders. Bezuinigen hoeft niet alleen op personeel, we moeten misschien wel af van te veel overhead, verspilling en fraude. Daar is veel te halen.” Heeft de wijkverpleegster straks nog wel tijd voor een kop koffie? Zij wordt straks betaald door de zorgverzekeraars. Die willen winst maken en dus zo goedkoop mogelijk inkopen. „Dat kan zeker, ik ben daar druk mee bezig. Nu staat de indicatie centraal: iemand heeft recht op 2,4 uur zorg, en die wordt vol gemaakt. Terwijl de mensen die de thuiszorg genieten of hun familie vaak zeggen dat zorg op déze manier niet altijd nodig is. De wijkverpleging moet dat denken in indicaties doorbreken. Op basis van eigen professionaliteit moeten ze zeggen: hier is nu behoefte aan.” Maar er is toch maar beperkt tijd? „Ik wil de thuiszorg op een andere manier bekostigen. Die kan je misschien het best vergelijken met hoe de huisartsen betaald worden. Die moeten er gewoon zijn voor iedereen. Ze krijgen een vast bedrag op basis van hun patiëntengroep, waar een specialist vaak wordt betaald per verrichting. Ik wil ook de wijkverpleging betalen op basis van beschikbaarheid. Zo voorkom je financiële prikkels die leiden tot uurtje-factuurtje en minutenadministraties.” Het ’aanpakken van bureaucratie’ wordt door politici wel vaker geopperd als ze ook niet precies weten waar ze het geld moeten halen… „Kijk naar een concept als Buurtzorg. Dat leidt ertoe dat er geen indicatie is, maar dat met weinig overhead zorg wordt geboden waar mensen tevredener over zijn, en personeel met meer plezier werkt. Dat wil iedereen, een zorgverzekeraar ook.” Heeft iemand in uw omgeving thuiszorg? „Mijn moeder heeft het een tijdje gehad, het was voor haar een tijd de mogelijkheid om nog thuis te kunnen blijven wonen. Dat lukte door de enorme inzet van zorgverleners, ook emotioneel.” Wat heeft u daarvan geleerd? „Dat het belangrijk is dat er ook genoeg aandacht is voor de partner die niet ziek is en zorg verleent. Een zieke partner, dat overkomt de mantelzorger ook maar. Daar hadden de mensen van de thuiszorg goed oog voor. Ik kwam er pas achter hoe serieus het was toen mijn vader naar het ziekenhuis moest en ik mijn moeder een paar weken bij mij liet wonen. Toen vroeg ik me af: kan mijn vader dit nog wel aan? Ik heb hem gevraagd, zullen we even kijken hoe het thuis gaat, want als jij er aan onderdoor gaat zijn we helemaal ver van huis. Toen is de thuiszorg in beeld gekomen. Zo gaat het vaker, mensen vragen zelf niet om zorg, terwijl ze best ondersteuning kunnen gebruiken.” Waar gaat u die wetenschap toepassen? „In de dementiezorg is dit van groot belang. Het duurt vaak een hele tijd voor ouderen het zelf weten en het willen toegeven. Dan komt er een heel proces op gang waarbij een patiënt zelf en de partner net weet wat er komt. Dan is het goed als er een huisarts is die zegt: het is toch nodig.” Wanneer is de hervorming van de langdurige zorg wat u betreft geslaagd? „Als zowel de patiënten als het personeel merken dat het beter wordt. Als mensen langer thuis wonen omdat ze op maat ondersteund worden bij problemen, en professionals weer meer werkplezier ervaren en minder registratiedruk voelen. Ik ga geen norm opstellen over hoeveel langer mensen thuis moeten blijven wonen dan nu. In een kleine gemeenschap met veel vrienden in de omgeving kan dat langer dan in een stad.” En als dat mislukt? „Het mislukt niet. Wat ik ondanks alle verschillen en heftige discussies die we hebben proef, is de enorme wil om de zorg op een andere manier vorm te geven. Als ik daar over praat zie ik bij iedereen lichtjes in de ogen. Het zijn zware tijden, maar iedereen doet het met zijn hart. Dat is ook mijn kerstgroet aan de thuiszorg: jullie vak heeft de toekomst, het doet er toe.” Toch bent u meer bestuurder dan politicus. Wanneer liep u voor het laatst met een bos rozen langs de deuren? „Ik zit al sinds de jaren zeventig bij de partij en heb lokaal veel gedaan. Als ambtenaar vond ik dat ik weinig partijpolitieke taken moest hebben. Maar de klus die ik nu uitvoer, is heel belangrijk voor de PvdA. Ik wil dat ook mensen die weinig centen hebben, goede zorg krijgen. Daar doe ik het voor.”