Goed willen maar kwaad doen

Ieder jaar stappen er wereldwijd meer dan 1,6 miljoen jongeren op het vliegtuig om hun vakantie nuttig te besteden in een ontwikkelingsland. Volgens een onderzoek van de Universiteit van Wageningen was Nederland vier jaar geleden goed voor ongeveer 7.000 vakantievrijwilligers per jaar. Ook met de Kerst zullen er honderden goedbedoelende jongeren naar het zonnige Afrika trekken. Er is immers behoefte aan van alles, van scholen, huisvesting en schoon water tot een veilige leefomgeving voor kansarme en kwetsbare kinderen. Hoewel de meeste vrijwilligers met de beste intenties op pad gaan, kleeft er een problematische kant aan de zogenaamde voluntourism-sector, die volgens de laatste schatting wereldwijd 156 miljard euro waard is. Volgens Andrea Bonstedt, onafhankelijk politiek, economisch en sociaal analist in de Keniaanse hoofdstad Nairobi, is de kans groot dat vrijwilligers onbewust banen inpikken van lokale mensen. „Als westerling betaal je veel geld om gratis werkzaamheden te verrichten die vakbekwame en vaak werkloze locals, vooral jongeren, in principe ook zouden kunnen doen”, zegt ze, verwijzend naar cijfers van de Wereldbank, waaruit blijkt dat 60% van alle Afrikaanse jongeren zonder werk zit. Behalve de deelnamekosten van een paar honderd euro betalen Nederlandse voluntourists hun organisaties vaak een extra bedrag per week. Dat varieert tussen de 100 en 150 euro per week. „Daar komt bij dat je als vakantievrijwilliger vaak geen enkele ervaring hebt, de lokale context niet kent en veel begeleiding nodig hebt. De kans dat je in de weg loopt, is groot.” De Nederlandse Jessy Lipperts uit Kaapstad, eigenaar van reisorganisatie Planet Pilgrims, ziet het net zo. „Er zit hier een haaienduikbedrijf dat betalende buitenlandse vrijwilligers inzet als personeel”, zegt ze. Hiermee heeft dit bedrijf een dubbele inkomstenstroom: toeristen die willen duiken met grote witte haaien en westerse vrijwilligers die betalen om gratis te werken. „De meeste werkzaamheden daar zouden locals ook kunnen doen. Dit zou niet mogen in een land als Zuid-Afrika, waar de helft van de bevolking werkloos is. Dat is echt erg kwalijk!” Vrijwilligerswerk met kwetsbare kinderen is wat dat betreft het meest problematische aspect van de voluntourism-sector, zegt Patricia Nieuwenhuizen, coördinator van Better Care Network Netherlands. Dit netwerk van kinderrechtenorganisaties waaronder UNICEF pleit voor verantwoord vrijwilligerswerk met kwetsbare kinderen in ontwikkelingslanden. Volgens haar heeft het weeshuistoerisme zich ontpopt als een ware industrie. „In sommige landen worden kinderen zelfs geronseld uit gezinnen om zogenaamde weeshuizen te vullen, enkel omdat er zoveel westerlingen vrijwillig met kinderen willen werken”, zegt ze. Kwetsbare gezinnen gaan hier vaak in mee omdat hun wordt verteld dat hun kind in zo’n tehuis naar school kan en beter eten krijgt. „Hierdoor vallen gezinnen uit elkaar”, zegt Nieuwenhuizen. Daarbij krijgen de kinderen mentale problemen, omdat ze voortdurend mensen zien komen en gaan. „Veel vrijwilligers hebben daarnaast helemaal geen ervaring om met deze kwetsbare groep te werken.” Volgens Bonstedt worden veel vrijwilligers die naar Kenia komen bewust en onbewust gedreven door het White Saviour-complex. Deze term slaat op het idee dat blanken de problemen in Afrika kunnen oplossen, enkel omdat ze uit het rijke en - volgens hen - superieure westen komen. „Het is een voortvloeisel uit het koloniale tijdperk. Kijk, als je voornaamste beweegreden is om goed te doen, waarom doe je dan geen vrijwilligerswerk in je eigen omgeving, waar je de situatie goed kent en veel langer betrokken kan blijven bij de organisatie? Dat is beter dan zonder enige ervaring scholen te bouwen in Afrika, terwijl vakbekwame werklieden werkloos zijn omdat jij voor jouw ’baan’ kunt betalen.” Blake Dyason uit Kaapstad, oprichter van Brownie Points, een organisatie die vrijwilligers linkt met erkende en gecertificeerde projecten en beide partijen in staat stelt om elkaar waarderingscijfers toe te kennen, ziet het anders. Wanneer alles goed wordt aangepakt, dan kunnen vakantievrijwilligers een hoop bijdragen aan arme samenlevingen, zonder ten prooi te vallen aan het White Saviour-complex. Dat houdt in dat vrijwilligers hun positie moeten zien als een echte baan met verantwoordelijkheden, niet als iets vrijblijvends om hun sociale media op te leuken en te vissen naar virtuele schouderklopjes. „Je zit er niet alleen voor jezelf, maar vooral voor anderen. Alles wat je doet, heeft consequenties voor lokale mensen. Wanneer je te laat bent of niet komt opdagen, dan lijden je collega’s en de mensen die je wilt helpen, eronder”, zegt Dyason. Ook de voluntourism-organisaties en ontvangende projecten hebben een verantwoordelijkheid en dat is om vrijwilligers zo goed mogelijk te helpen met de voorbereiding, bijvoorbeeld door trainingen en workshops. Dyason: „Daar moet geld voor zijn. Als vrijwilliger betaal je immers veel geld om ergens gratis te mogen werken.”