Wat is de huidige stand van zaken met Brexit?

Want wat is de situatie op dit moment? De regering van premier Boris Johnson heeft zich gecommitteerd aan een vertrek uit de EU op 31 oktober aanstaande, met of zonder overeenkomst met de Unie. Zoals gebruikelijk in een parlementaire democratie regeert Johnson bij de gratie van het parlement. Maar in het Lagerhuis is de premier zijn meerderheid kwijt. In de afgelopen week zijn verschillende parlementariërs uit de Conservatieve Partij gezet door de premier, omdat ze zijn lijn van desnoods een No Deal Brexit niet wilden volgen. Uit woede over die lijn – maar ook over de royementen die Johnson uitsprak – pakten nog meer Conservatieve lagerhuisleden hun biezen. Ze gingen zelfstandig verder, of sloten zich aan bij Labour dan wel de Liberal Democrats. Verkiezingen Het lag dus voor de hand dat er verkiezingen zouden volgen, aangezien de regering van de Conservatieve Partij en de Noord-Ierse DUP door deze ontwikkelingen de meerderheid kwijt was geraakt. Een premier die slechts een minderheid in het parlement achter zich weet, kan maar moeilijk zijn werk doen. Het Lagerhuis stemde het voorstel van Johnson voor nieuwe verkiezingen echter weg. De parlementariërs voelen zich machtig door hun meerderheid. Alleen toverde Johnson een ander konijn uit de hoge hoed. In de aanloop naar de Britse troonrede, die staat gepland voor 14 oktober, stuurde de premier het Lagerhuis verplicht met reces. Dit tot woede van het parlement, dat geen wapens had om zich hiertegen te verzetten en nu een dikke maand buitenspel werd gezet. Zo’n reces is niet ongebruikelijk, maar de lengte was dat wel en de timing was op zijn minst verdacht. De enige verdediging die de parlementariërs hadden, was een wetsvoorstel indienen. En zo geschiedde. Het Lagerhuis stemde voor de wet die premier Johnson verplicht tot een onderhandeld vertrek uit de Europese Unie, waarbij het parlement zich achteraf over de met Brussel gesloten deal zou mogen uitspreken. Als dit zou betekenen dat Johnson de EU opnieuw om uitstel van Brexit zou moeten vragen, dan was dat maar zo. Tijdens het laatste debat in het Lagerhuis afgelopen nacht, zei de premier nog stellig dat hij meer vertraging zou weigeren. Kansen Daarmee zijn we bij vandaag aangekomen. Hoe Brexit verder gaat, is anyone’s guess, zoals een Engelse uitdrukking luidt. In een ver verleden zouden zieners nu de buik van een dier open snijden, om op basis van de ligging van de organen een voorspelling te doen. Tegenwoordig is er een minder bloedige vorm van prognosticeren, namelijk de Britse wedkantoren raadplegen. Die achten de kans op een No Deal Brexit momenteel nog net iets hoger dan de kans op een onderhandeld vertrek. Wie een pond inzet op No Deal, krijgt er drieënhalf terug, terwijl een wedje op een onderhandeld vertrek gemiddeld 4 pond uitbetaalt. Nog maar twee weken terug zagen de wedkantoren een No Deal min of meer als een zekerheid, dus het Lagerhuis heeft in ieder geval de wedkantoren overtuigd van hun macht. Nu de juristen nog, want terwijl wedkantoren kansen verzamelen, zullen staatsrechtexperts zekerheid moeten gaan bieden. En dan vooral over de vraag in hoeverre premier Johnson zich aan de wet moet houden, die hem tot een onderhandeld vertrek verplicht. Legaal De afgelopen dagen is daar al het een en ander duidelijk over geworden. Premier Johnson krijgt straks, als hij op 17 oktober naar Brussel gaat voor een onderhoud met de EU, een brief van het Lagerhuis mee, waarin de opdracht aan de premier uiteen wordt gezet. De ministers van Binnenlandse Zaken en Buitenlandse Zaken, Sajid Javid en Dominic Raab, denken dat het kabinet een begeleidende brief kan toevoegen, waarin wordt duidelijk gemaakt dat de regering geen heil ziet in verder uitstel. Er is echter twijfel of dat wel legaal is. Lord Sumption, de voormalige voorzitter van de Supreme Court, de Britse variant op de Nederlandse Hoge Raad, denkt van niet. Volgens hem zouden dergelijke plannen „tegen de geest van de nieuwe wet” ingaan. Hij waarschuwt dat rechters volgens hem heel alert zijn als de regering van plan zou zijn om de wet te breken. Dan zijn er nog de onderhandelingen met de EU. Als Johnsons zijn belofte, om naar een overeenkomst met Brussel te streven, gestand wil doen, zal hij moeten laten zien dat het hem ernst is. Vooralsnog heeft de premier echter amper iets laten blijken van zijn onderhandelstrategie. Dat de leider van zijn onderhandelteam al sinds de zomer thuis zat en gisteren diens vertrek naar een zakenbank bekendmaakte, gaf weinig vertrouwen. Backstop Een belangrijk breekpunt bij de onderhandelingen met de EU is nog altijd de zogenaamde backstop. Dat is de overgangsregeling voor de grens tussen Groot-Brittannië en Ierland. Brexit zorgt ervoor dat dit weer een harde en vooral dichte grens wordt, en de backstop moet deze verandering draaglijk maken. De kwestie is pikant, omdat hierbij aloude troubles de kop opsteken: de slechte verhoudingen tussen de pro-Britse protestanten en de pro-Ierse katholieken in Noord-Ierland. Dit als een wespennest omschrijven, is nog zacht uitgedrukt. Brexit staat nog altijd gepland voor 31 oktober aanstaande. In de tussentijd staan in ieder geval de jaarcongressen van de politieke partijen op de agenda. Komend weekeinde al gaan de Liberal Democrats confereren, een week later volgt Labour en de Tories sluiten het seizoen van jaarvergaderingen af. Achter de coulissen zal een belangrijk onderwerp bij al die congressen, behalve natuurlijk de Brexit-strategie, onder meer zijn wie John Bercow moet gaan opvolgen als voorzitter van het Lagerhuis. De roemruchte Bercow maakte gisteren zijn vertrek bekend, dat hij – heel symbolisch – voor 31 oktober heeft gepland. Inderdaad: de dag waarop de Britse uittreding uit de Europese Unie moet plaatsvinden. Gezien de belangrijke rol die de speaker rond Brexit heeft gespeeld, zal de oppositie opnieuw een voorzitter willen die hen vriendelijk is toegenegen. Het zullen hoe dan ook zeven lange weken worden. Voor de politieke fijnproever was het al smullen en zal er alleen nog maar meer lekkers volgen. Maar voor John met de pet staat de (politieke) toekomst van zijn land op het spel.