MIVD-baas Jan Swillens prijst tophackers die ons land veilig houden

Vanaf het MIVD-kantoordak kijkt diensthoofd Jan Swillens (53) uit over Den Haag. Hij wijst in de verte, waar vanwege Covid-19 ongebruikte cruiseschepen op de Noordzee drijven. Inlichtingendiensten proberen alles wat kan ontwrichten zo vroeg mogelijk te signaleren, maar corona zag niemand aankomen. De categorie ’onbekende dreigingen’ heet dat in inlichtingentaal, zoals de aanslagen in Amerika dat waren op 11 september 2001. De generaal-majoor schuift even later aan in een kale vergaderzaal zonder uitzicht. Geheimen openbaren druist in tegen de natuur van elke inlichtingendienst. Daarom was het ook zo onverwacht wat er twee jaar geleden gebeurde. MIVD uit de schaduw Toen trad de MIVD uit de schaduw en in het volle licht van de wereldmedia. Tijdens een geruchtmakende persconferentie werd een groep Russische spionnen publiekelijk aan de schandpaal genageld. Het viertal was gepakt bij de OPCW, bestrijder van chemische wapens in Den Haag. Op slechts een paar kilometer van het MIVD-hoofdkwartier waren de Russen bezig vanuit hun auto een digitale afluisteroperatie op touw te zetten. Na die publieke naming and shaming trok de MIVD zich weer terug. Generaal Swillens zegt het stilzwijgen waar mogelijk te willen doorbreken. Hij zegt dat Rusland zich in de jaren na de mislukte OPCW-hack niet bepaald koest heeft gehouden. Het land investeert fors in de krijgsmacht, sluit legeroefeningen steevast af met het virtueel inzetten van een nucleair wapen en Russische diensten zoals de GRU azen onafgebroken op Nederlandse technologie. Koude Oorlog Het diensthoofd waant zich soms terug in de Koude Oorlog. „Het militaire overwicht van de NAVO is niet in alle gevallen meer gegarandeerd. Landen zoals China en Rusland versterken in rap tempo hun legers. Volgend jaar verloopt het Start-verdrag en daarmee de laatste afspraak die we met Rusland hebben over nucleaire wapens. Rusland werkt aan raketten die tien keer sneller gaan dan het geluid, die leggen duizend kilometer af in vijf minuten. Dat is dus direct bedreigend voor Europa”, vat de generaal de militaire dreiging samen. Hij heeft ook zorgen over het Russische zenuwgif novitsjok. Dat ultra-dodelijke gas werd gebruikt voor aanslagen op tegenstanders van het Russische regime, zoals twee jaar geleden op vader en dochter Skripal in Engeland en in augustus bij de vergiftiging van Aleksej Navalny. „Zo’n aanval als op Skripal kan ook hier gebeuren.” ’Rusland is een tornado, China is klimaatverandering’ China is op een andere manier bedreigend, zegt Swillens. „Rusland is een tornado, maar China is klimaatverandering. Het land wordt steeds offensiever, vooral in cyberspace. De Chinezen maken er absoluut geen geheim van dat ze de economische en militaire nummer 1 van de wereld willen worden. Maar we zien dat ze andere methoden toepassen.” Nederland onderschat ondanks jarenlange waarschuwingen die dreiging nog steeds, benadrukt de MIVD-baas. „De cybersecurity van Nederland vind ik nog niet goed genoeg. In het schemergebied tussen oorlog en vrede ligt Nederland dagelijks onder vuur. Kennis wordt gestolen, vitale systemen en infrastructuur worden aangevallen en er worden pogingen gedaan om onze samenleving via desinformatie te beïnvloeden.” Over de vraag of er recent een grote zaak is geweest denkt Swillens diep na. Hij blijft een tijdje zwijgen terwijl hij zich afvraagt wat ervan naar buiten kan. Dan: „Laat ik het zo zeggen: ik denk dat geen raad van bestuur van een grote organisatie meer moet vergaderen over bedrijfsgeheimen met de smartphone of iPad op tafel. Ze zijn superhandig, je hebt al je informatie ermee bij de hand. Maar het risico op spionage is gewoon te groot.” Beveiligd werktoestel Zelf heeft de generaal zijn telefoon wel op tafel liggen. Hoe zit dat? Het blijkt zijn beveiligde werktoestel te zijn dat hij voor zich zegt te leggen om eraan te worden herinnerd dat wat hij zegt unclassified moet zijn. Een geruststellende gedachte bij de verhoogde digitale dreiging is dat Nederland mee kan in deze wapenwedloop. Swillens wijst trots op een recent onderzoek van de Belfer-onderzoeksgroep van de universiteit van Harvard. Dat plaatst de Nederlandse cyberspionnen en de militaire offensieve collega’s met wie zij nauw samenwerken in de wereldwijde top vijf. Toen het spionnenwerk zich zeven jaar geleden steeds meer verplaatste van ambassades, moskeeën of kraakpanden naar internet, sloegen de Nederlandse inlichtingendiensten AIVD en MIVD de handen ineen met een gemeenschappelijke cyberunit. Over de ambtelijke hackers en hun apparatuur wordt in de ict-branche nog weleens schamper gedaan. Maar volgens Jan Swillens lukt het desondanks om absolute toppers op hun vakgebied binnen te halen en hen te laten kraken voor het Koninkrijk. „Ik vraag onze tophackers weleens waarom ze hier werken”, vertelt Swillens. „Natuurlijk zeggen ze dan dat ze Nederland veilig willen houden en dat ze graag legaal willen doen wat in het bedrijfsleven verboden is, namelijk hacken. Maar ze zeggen ook: ik wil in de Champions League meespelen met de besten tegen de besten. Ik ben niet bij dat Harvard-onderzoek betrokken geweest, het maakt me niet uit of we op plek vijf of tien staan. Maar Harvard is natuurlijk niet zomaar een onderzoeksinstituut.”