Onderhandelaar Rutte werd tot twee keer toe verrast

Alsof hij met een gekregen loterijlot opeens de hoofdprijs in handen kreeg. Tijdens de G20-top in Osaka kwamen de machtigste mensen van Europa naar Rutte toe met het compromis dat de Europese banenpuzzel leek op te lossen. Van Merkel en Macron mocht Frans Timmermans voorzitter worden van de Europese Commissie. Het was een verrassing voor de Nederlandse premier, die in Europa tamelijk veel invloed heeft. Hij wist dat hij bij de G20 in Osaka de banentop in Brussel zou voorbespreken. Zijn inzet zou zijn: de best mogelijke positie voor Timmermans. Maar de hoofdprijs? De sociaal-democraten waren immers de tweede partij. Rutte wist dat er een deal was tussen de christendemocratische topkandiaat Weber en Timmermans - de Duitser voorzitter van het Europees Parlement, Timmermans de Commissie. Rutte had alleen nooit gedacht dat Merkel erachter zou staan. Afkeer Nederland profiteerde hier van Macrons afkeer van de christendemocratische ’spitskandidaat’ Manfred Weber, in Macrons ogen vertegenwoordiger van een conservatief soort Europa, terwijl bij de laatste verkiezingen de EU de progressieve kant op is geschoven. Merkel, met begrip voor Macrons zorgen, stemde in. President van de Europese Raad Donald Tusk zei dat hij het voorstel naar voren zou brengen in Brussel. De Spaanse sociaal-democratische premier Sanchez, ook aanwezig in Japan, zag het ook zitten: een partijgenoot aan de Europese top. Weber, de christendemocratische ’spitskandidaat’, zou in dat compromis het Europees Parlement mogen leiden. Een dag later met een jetlag in Brussel merkte Rutte dat Merkel niet per se meer de dienst uitmaakt in de christendemocratische partijfamilie EVP. En dat ze haar partijgenoten niet had betrokken. „We wisten dat er verzet was van de vier Visegrad-landen (Tsjechië, Polen, Slowakije, Hongarije, red.), en misschien van Italië”, zegt Rutte achteraf. Maar omdat er acht landen nodig waren om een kandidaat te blokkeren, dacht Rutte aanvankelijk: kunnen we hebben. Boos Maar, en dat was de tweede verrassing, de christendemocratische regeringsleiders bleken boos. Boos op Merkel omdat zij hen met een compromis had opgezadeld waarin de christendemocratische EVP zou verzwakken. De EVP was dan wel aanmerkelijk kleiner geworden, maar nog steeds de grootste. „Dan kun je wel zeggen: Timmermans is goed, en iedereen kan het wel een schat vinden, maar dat werkt dan niet”, zegt Rutte achteraf. De sudoku die uit Japan was meegenomen, bleek onoplosbaar. Toch hield hij hoop, aangezien alternatieve namen waarmee de EVP’ers op de proppen kwamen, zoals Brexit-onderhandelaar Barnier en de Ierse premier Varadkar, werden uitgeprobeerd, maar botsten op bezwaren. Bovendien was duidelijk dat zij onvoldoende steun zouden hebben in het Europees Parlement. Nerveus Intussen in de perstent zorgde bij het wachtende journaille elke nieuwe naam die binnen sijpelde via een argeloos bezoekje van een diplomaat van lidstaat x of y telkens weer voor nerveus enthousiasme: Beweging! Nieuws! Onderwijl tikten de uren verder, werd de avond nacht en de nacht ochtend. In de middag was er overeenstemming onder de 28 regeringsleiders dat er geen overeenstemming was. Tusk stelde, na ruim twintig uur, voor te schorsen en het de volgende ochtend om elf uur nog eens te proberen. Rutte bleef niet in Brussel. Hij had nog een afspraak met de coalitiepartijen staan, die avond in het Catshuis. Daar besprak hij de verschillende pakketten. In de coalitie was twijfel: als voor Timmermans niet de hoogste functie was, moest de coalitie dan wel achter een lobby staan? Want als die zou uitmonden in een gewoon eurocommissariaat, dan hadden CDA en D66 ook nog wel een kandidaat. Rutte kon de coalitiepartners geruststellen: in plan B zou Timmermans zijn positie als eerste vice-voorzitter van de Europese Commissie behouden. Plan B Om elf uur ’s avonds kwam het plan B er, via een telefoontje van Macron. Als het dan toch een christendemocraat moest worden, dan een vrouw. „Hij kwam met Ursula von der Leyen”, bekent Rutte. „Ik vond het meteen een goed idee.” Zij is een ’stevige tante’ immers. Wat Rutte vooral zag zitten aan het nieuwe pakket: Charles Michel als president van de Europese Raad. Net als Macron wil Rutte liever een sterke Raad dan een sterk Europees Parlement. Die hele heisa van spitskandidaten - de grootste in het parlement mocht de commssievoorzitter leveren - van Rutte had het niet gehoeven. Met Macrons voorstel was het spitsensysteem begraven. Niet dat hij z’n best niet deed voor Timmermans. „Maar uiteindelijk is politiek ook rekenen”, zegt Rutte achteraf. Natuurlijk had hij liever Timmermans aan de top gehad. „Maar we mogen als Nederland blij zijn met deze plek. Frans blijft op de positie waar hij nu zit, de meest seniore plek naast de voorzitter in de commissie.” ’Stevige dame’ Voor Timmermans zou het eerste vice-voorzitterschap van de Europese Commissie overblijven, een positie die hij nu ook heeft en die kennelijk getooid wordt met een andere naam. wat zijn portefeuille zal zijn, is nog onduidelijk. Nederland heeft aangestuurd op een stevige onderwerpen, zoals migratie, klimaat of economie. Naast Timmermans wordt de Deense liberaal Greta Vestager eerste vice-voorzitter. Ook in de andere namen kan Rutte zich vinden. De Spanjaard Borell als buitenlandchef? „Indrukwekkende cv.” De Française IMF-directeur Christine Lagarde als president van de Europese Centrale Bank? „Wat een stevige dame. Ik zou niet graag een Europees land zijn die komt aankloppen voor een lening.” Tijdens het marathonoverleg lag een deel van het strijdtoneel 400 kilometer verderop in Straatsburg. Het Europees Parlement kwam daar bijeen en moet de kandidaten van de Raad nog goedkeuren. De sociaal-democraten pruimen Von der Leyen niet en lopen warm voor een opstand. Of ze over twee weken instemmen? Tusk: „Ik ben geen profeet.” Het is niet uitgesloten dat de topjobtombola opnieuw moet draaien. Timmermans kan dan alsnog komen bovendrijven.