Week van de waarheid: kunnen we het tij nog keren?

Het is de week van de waarheid voor het coronabeleid. Laten de huidige maatregelen van de ’gedeeltelijke lockdown’ het gewenste effect zien, of moet er strenger worden ingegrepen? Vier vragen en antwoorden over het coronavirus, het testbeleid en wat de cijfers ons vertellen. Dit weekend werden weer 18.875 nieuwe coronabesmettingen gemeld. Zorgbaas Ernst Kuipers vergeleek de tweede golf vrijdag met een tsunami. Staan alle seinen op rood of bieden de cijfers enige hoop? Voor Marc van Ranst, viroloog aan de KU Leuven, is er geen enkele reden tot optimisme. De vraag of Nederland op korte termijn maatregelen kan versoepelen noemt hij een ’retorische’. „Daar is echt geen sprake van”, zegt hij stellig. „Zelfs niet aan de horizon. Nederland doet het misschien beter dan België of Tsjechië, maar daar staan honderd landen tegenover waar het veel beter gaat, en ook daar gaat het niet goed.” Omdat Nederland de tactiek heeft om de zorg op peil te houden, is ziekenhuisbezetting volgens Van Ranst hét getal om in de gaten te houden. „Het aantal positieve tests volg je, doden betreur je, maar de hospitalisatie is kritisch. En dat gaat gewoon niet goed in Nederland.” Complexiteitsonderzoeker Bert Slagter is het daarmee eens. „In landen die het beter doen, zoals Duitsland, Denemarken en Noorwegen, is de strategie uitsluitend gericht op het aantal besmettingen zo laag mogelijk te houden. Alles hangt daar namelijk uiteindelijk mee samen, omdat je hogere besmettingscijfers weken later terugziet in de ziekenhuizen. Als je zegt dat de ziekenhuiscijfers belangrijk zijn, gaan mensen daarnaar handelen.” Hij legt uit dat het voor jongeren dan ’volkomen logisch is’ om toch naar feestjes te gaan en de regels niet te volgen. „Zij horen de hele tijd dat zij kleine kans lopen om het in het ziekenhuis te belanden. En juist die ziekenhuizen zijn het doel van onze strategie. Volgens die redenering doen ze dus niets fout.” Aan welke knoppen kan het kabinet nog draaien als het huidige pakket maatregelen niet voldoende blijkt? Strikt genomen kan het kabinet besluiten tot een volledige lockdown, al lijkt het opnieuw sluiten van scholen uit den boze. „Uitspraken als ’scholen dragen weinig bij in de verspreiding’ vind ik te stellig”, zegt Bert Slagter. „We weten van tachtig procent van de besmettingen niet waar ze vandaan komen. Hoe kun je dan zoiets zeggen?” Hij legt uit dat ’een lockdown een spectrum is’. „Met links op de schaal geen beperkingen, en rechts héél heftige maatregelen. We zitten nu ergens in het midden, maar zouden wat naar rechts moeten om zo snel mogelijk minder besmettingen te krijgen.” Maar hoe dan? „Als je kijkt naar het maatregelenpakket van maart, toen scholen waren gesloten en contactberoepen waren verboden”, legt epidemioloog Arnold Bosman uit, „Toen zat je na ingrijpen op een zogenoemde ’R-getal’ van 0,75.” Dat wil zeggen dat elk besmet persoon gemiddeld 0,75 anderen aansteekt en de uitbraak krimpt. „Dan halveert elke week het aantal besmettingen en zit je binnen vier weken op tien procent van het aantal nieuwe gevallen van wat je nu ziet.” De prijs daarvoor, zegt Bosman, is dat je de ’gedeeltelijke lockdown’ strenger zou moeten maken. Ook een avondklok wordt door Bosman genoemd als mogelijke maatregel. Want hoe minder contactmomenten, hoe minder kans om het virus over te brengen. „Als politicus maak je een andere afweging dan iemand die alléén maar de epidemische situatie kijkt. Dan krijg je dit kiekeboe-spelletje. Dat je wél de scholen openhoudt, terwijl een pure viroloog anders zou beslissen. Nadat we uit de ’intelligente lockdown’ van het voorjaar kwamen, liep het testbeleid snel vast. De GGD-teststraten raakten overbezet en het bron- en contactonderzoek werd losgelaten. Heeft de huidige ’gedeeltelijke lockdown’ wel zin als de GGD’s hun zaakjes niet op orde hebben? Sonja Kloppenburg van GGD GHOR Nederland legt uit dat de capaciteit van het bron- en contactonderzoek (bco) ligt op zo’n tweeduizend nieuwe besmettingen per dag. „En dat is dan écht de bovengrens”, vertelt Kloppenburg. „Vanaf 1200 nieuwe gevallen gaan we al aan de bel trekken. Een bco duurt namelijk, als je het goed wilt doen, zo’n acht uur. Nu zit je op zo’n anderhalf uur met de menskracht die we hebben.” Maar, legt ze uit. „Het is natuurlijk geen aan- of uitknop. Als we de capaciteit niet hebben, gaan we door met ’risicogestuurd contactonderzoek’, voor mensen die bijvoorbeeld in de ouderenzorg werken. Dan moeten we prioriteren.” Maar ook aan dat ’risicogestuurd bco’ zit een bovengrens. „Vanaf tienduizend houdt dat ook op, en op dat punt zitten we langzaamaan. Het lukt nog, maar alleen omdat mensen heel hard werken en extra uren draaien.” Slagter is – als lid van het Red Team dat gevraagd en ongevraagd advies uitbrengt over kabinetsbeleid – kritisch. „De GGD zegt dit op basis van de landelijke capaciteit”, legt hij uit. „Maar juist GGD-capaciteit is lokaal van aard en werkt in regio’s. En in regio’s kunnen ze het effectiefst hun werk doen als we lokaal zitten onder de vijftig nieuwe besmettingen per honderdduizend inwoners.” Tekst gaat verder onder afbeelding Momenteel zijn er op de zwaarst getroffen plekken vijfhonderd nieuwe infecties per honderdduizend Nederlanders. „Er zijn dus vier halveringen voor nodig om het contactonderzoek effectief te krijgen”, vertelt Slagter. „Dat duurt nog een tijdje. Daarnaast moet Nederland wat beter worden in het onderzoek.” Want, zo legt de modelleur uit: „Veel mensen besmetten niemand, of hooguit hun eigen gezin, en een kleine groep besmet veel mensen en wordt superverspreider. Die superverspreiders moet je vinden. Er moet dus meer nadruk op brón-onderzoek.” Wat betreft de tests gaan we de goede kant op, zegt Kloppenburg. „Het kan altijd beter, maar we zitten nu op 56 uur tussen een testafspraak maken en de uitslag krijgen.” En voor ’prio’ – mensen in de zorg bijvoorbeeld – is dat 28 uur. Dat willen we graag laten uitkomen op 48 uur voor de normale test en binnen 24 uur voor de prio. „Maar het testlandschap is aan verandering onderhevig. Als we straks gevalideerde sneltesten erbij krijgen, gaat het veel sneller. Tot die tijd blijven we flink opschalen, tot honderdduizend tests per dag binnenkort.” Naar verwachting wordt maandag of dinsdag de 300.000e coronabesmetting vastgesteld. Komt met dit soort aantallen de veelbesproken groepsimmuniteit toch in beeld? „Als je daar op mikt als onbedoeld bij-effect, speel je Russisch roulette met de bevolking”, zegt epidemioloog Arnold Bosman stellig. „Iedereen die nu nog suggereert dat groepsimmuniteit een onbedoeld voordeel kan zijn van vele besmettingen, zou ik willen vragen daarmee op te houden. We kennen dit coronavirus nu een jaar en we hebben dus nog geen enkele observatie gezien van patiënten die na een jaar nog steeds geen risico lopen op een herbesmetting.” Bosman, ook lid van het Red Team, maakt zich juist zorgen over herbesmettingen – die al wel zijn vastgesteld. „Je moet het idee dat we groepsimmuniteit kunnen bereiken zonder vaccin echt loslaten zolang we niet nog meer weten over het virus.” Viroloog Marc van Ranst is het met Bosman eens. „Niemand die het virus serieus neemt gaat dat riskeren. Om zo ver te komen heb je een tweede én derde golf nodig en dan is vijftig procent van het land besmet geweest; en dan ben je er eigenlijk nog niet. Daar betaal je dan de prijs voor dat je in de ziekenhuizen Bergamo-achtige toestanden krijgt en dat is een nationaal trauma.” Daarnaast zullen er, zo zegt Van Ranst, veel patiënten zijn die ’chronische, langdurige en ernstige nawerking houden’. „En die immuniteit is niet levenslang. Sterker nog: die kan wel eens teleurstellend kort zijn. Dan heb je de prijs voor een niet-bestaande groepsimmuniteit duur betaald.”

Week van de waarheid: kunnen we het tij nog keren?

Bekijk meer van

HET BESTE VAN DE TELEGRAAF

Hongerige man heeft zin in tosti’s en steelt een stuk kaas: ’Dat waren dure tosti’s’

Hoe beschermen de Finnen ons?

Het is heet en kurkdroog in Nederland: hoe uitzonderlijk is dat?

Huis te snel verkocht: boete van 50.000 euro