Europa vreest escalatie NAVO-partners: niets houdt Turkije tegen

De boodschap van de Duitse minister van Buitenlandse Zaken was dinsdagochtend ondubbelzinnig. Er is ’volle solidariteit’ voor Griekenland en Cyprus, zei Heiko Maas. Duitsland heeft op dit moment nog het roterende voorzitterschap van de Europese Unie. De EU staat achter Griekenland, verzekerde Maas. NAVO-lidstaten Griekenland en Turkije liggen al langer in de clinch over de zoektocht naar bodemschatten onder de zeebodem. Beide landen claimen het recht te hebben in dezelfde delen van de Middellandse Zee naar grondstoffen te zoeken, maar Turkije stuurt vrij onbezorgd aan op escalatie door schepen dicht bij de Griekse eilanden voor anker te leggen. Net nu gesprekken op hoog niveau werden gevoerd en verbetering eventjes in de lucht hing, stuurde Ankara het Turkse vaartuig Oruc Reis terug naar de oostelijke Middellandse Zee, naar het Griekse eiland Kastelorizo, vlak bij de Turkse kust. De Grieken reageerden daar woedend op. Athene sprak over een ’grote escalatie’ en een ’direct gevaar voor vrede in de regio’. Het land weigert verder te praten. Nieuwe geopolitieke rol: ’Turkey first’ Spanningen zijn niet helemaal nieuw. Hoewel Griekenland en Turkije beiden in de NAVO zitten, is al jaren sprake van animositeit, waarvan de voedingsbodem valt terug te relateren naar de Ottomaanse tijd. Van de Griekse marine is bekend dat opzichters als de dood zijn als Turkse schepen op de radar verschijnen. Speldenprikjes zijn er altijd geweest. Maar Turkije heeft zichzelf een nieuwe positie aangemeten. President Erdogan lijkt zich op het wereldtoneel zelfbewuster, agressiever en vooral egocentrischer te gedragen. Experts geven meerdere redenen, waarvan de nieuwe Southern Gas Corridor er eentje is. De Turken hebben er jarenlang naar gestreefd een regionale energiehub te worden. Daarmee zijn geopolitieke intenties gemakkelijker vorm te geven. Met de doorstroom van Azerbeidzjaans gas en de kleinere afhankelijkheid van gas uit Moskou is Ankara bijvoorbeeld minder bang voor Russische chantage. Het opereert zelfstandig. Daarvan zien de Grieken alle gevolgen. ’Een oorlog binnen de NAVO’, schreef de Amerikaanse denktank Stratfor. Een ’grote verandering in het Turkse beleid’, zag de Britse geopolitiek expert Thomas de Waal, want Turkije is ook in Nagorno-Karabach niet tegen te houden. Analist Craig Hooper beschreef bij Forbes te vrezen voor ’een theater van oorlog’ op zee door het ’agressieve Turkije’. Hoewel Israël, Rusland, Egypte, de Verenigde Staten en de Europese Unie de acties van Turkije inmiddels allemaal hebben veroordeeld, gebeurt er niets. Geheel volgens Turks plan. Ankara heeft het script dat Peking in de Zuid-Chinese Zee heeft gebruikt met succes afgestoft, en verbeterd: je eigen belangen behartigen, veel woede oproepen maar nooit daadwerkelijk tegenstand krijgen. Een vleugje diplomatiek zal ook Turkije van niets weerhouden, denkt Hooper. Europa tandeloze tijger? Frankrijk, dat ook in Libië en Syrië tegenover Turkije staat, voegde de daad bij het woord door een gevechtschip naar de betwiste wateren te sturen en kwam met een gezamenlijke militaire oefening waarbij de Grieken, Cyprioten en Italianen betrokken waren. Turkije was niet onder de indruk. „In alle hysterie wist hij niet wat hij moest doen”, zei de Turkse minister van Buitenlandse Zaken over president Macron. „Hij zei dat onze schepen hun schepen hadden geïntimideerd, maar kon dat niet bewijzen en was vernederd.” Sindsdien verkiest Europa de zachte hand. Toen recentelijk in Brussel werd vergaderd over Wit-Russische sancties, hield Cyprus voet bij stuk dat ook Turkije dan gestraft moest worden. Daar wilde niemand aan. Een groepje landen onder aanvoering van de Oostenrijkse kanselier Kurz wilde wel degelijk sancties. „Moeten we ons maar op de knieën laten dwingen? Moeten we zwak reageren? Of moeten we de ongelooflijke kracht van de EU laten zien? We zijn niet zwak en moeten Erdogan ook niet toestaan ons in die positie te dwingen.” Maar Duitsland verkiest toch een gematigde aanpak, net als Nederland. We hebben Turkije als buffer naar het Midden-Oosten keihard nodig. De vluchtelingendeal wordt steevast aangehaald. „Het land ligt waar het ligt en het gaat niet weg”, zei een EU-diplomaat in Brussel. Zo kan alleen de tijd leren in hoeverre de situatie op de Middellandse Zee daadwerkelijk gaat escaleren, of dat Griekenland straks sikkeneurig moet toestaan dat nieuwe gaswinningen naar de concurrent gaan.