’Nederlanders zijn goed van vertrouwen’

Wat hem verbaast: „De VVD stijgt enorm in de peilingen, ook al doet Nederland het relatief helemaal niet zo goed wat betreft het aantal coronadoden. Toch is het vertrouwen in premier Rutte groot. Dat vind ik typisch Nederlands: Nederlanders willen graag trots zijn op hun nuchterheid en efficiëntie. Ze denken dat ze het met de intelligente lockdown beter doen dan andere landen. Dat is niet zo, maar doordat men tóch tevreden is met het beleid is er geen sociale onrust.” Ben Coates woont al jaren in Nederland, met z’n Nederlandse vrouw in de buurt van Gouda. De Brit, die werkt voor een ngo, schreef het boek Going Dutch: Nederland door de ogen van een Engelsman, waarin hij buitenlanders wegwijs wil maken in de Nederlandse geschiedenis en cultuur en in onze – soms nogal buitenissige – gewoontes. Helaas, van voetbal wist hij niks, daar moest zijn Rotterdamse zwager hem te hulp schieten. „Hij is een fanatieke Feyenoord-fan, dus als ik niet uit de familie wilde worden gezet kon ik maar beter ook Feyenoord-supporter worden.” Nederland is geografisch en getalsmatig zo klein, niettemin speelt het land internationaal in allerlei opzichten een belangrijke rol. Dit fascineert Ben Coates. „In mijn ervaring is Nederland in het buitenland onbekend en onbegrepen. Iedereen die hier wel eens is geweest is positief, maar in feite weten ze nauwelijks iets over het land en de geschiedenis.” Nederlanders zouden tolerant zijn en relaxed, een land van coffeeshops en het red light district. „Dat is de mythe, maar in werkelijkheid ligt het allemaal veel ingewikkelder. De meeste mensen zijn eigenlijk best conformistisch, wonen in identieke huizen in Vinex-wijken en zien het positieve beeld van Nederland niet graag verstoord. Kijk naar de omgang met het slavernijverleden of met de politionele acties in Indonesië: die duistere episodes worden al snel onder het tapijt geveegd, zij ondermijnen te zeer dat beeld van tolerantie.” Groepsimmuniteit In het verleden was hij actief in de Britse politiek, waar de verhoudingen sneller op scherp staan. „Daar is felle kritiek op de corona-aanpak, terwijl Mark Rutte eerst voor groepsimmuniteit ging, zich na een paar dagen bedacht en daar gewoon mee wegkomt. De Nederlandse media zijn veel minder kritisch dan de Britse en in de politiek is hier het instinct: polderen. In een crisis val je in Nederland je tegenstander niet aan, maar stel je een commissie samen. Waarna de gelederen zich weer sluiten.” Media, politiek, burgers: bijna iedereen schaarde zich achter de ’intelligente lockdown’, merkt Coates met enige verbazing op. Mentaliteit „Die aanpak zou goed bij de Nederlandse mentaliteit passen: niet te strikt, met een beroep op de eigen verantwoordelijkheid. Nederland is een typische high trust society, een samenleving waarin mensen de overheid, de officiële media en de instituties vertrouwen. Deels terecht: van onderwijs tot gezondheidszorg en infrastructuur: haast geen land doet het beter. Maar zoveel vertrouwen heeft een schaduwzijde: als je denkt dat je als burger altijd in veilige handen bent, loop je als samenleving het risico dat men te goedgelovig wordt, te weinig kritisch.” Coates, opgeleid als econoom, wijst op de drukte toen Nederland weer ’open’ ging. „De indruk ontstond dat het probleem nu wel is opgelost dankzij het feit dat alle partijen zo goed hebben samengewerkt. Ik denk dat de gemiddelde Spanjaard of Italiaan wantrouwiger zou zijn.” Hij keek met zorg naar het antiracisme-protest op de Dam en naar het optreden van burgemeester Halsema. Is dit nou een voorbeeld van de Nederlandse neiging om het met de regels niet zo nauw te nemen? Ben Coates: „Nee, ik denk juist dat het optreden van Mark Rutte, die zich wél aan de regels hield en zijn stervende moeder niet bezocht, meer in overeenstemming is met de Nederlandse volksaard. Hier gelden regels niet alleen voor de gewone man, maar ook voor de minister-president, die als ieder ander op de fiets naar z’n werk komt. Rutte gaf leiding door een voorbeeld te zijn: leading by example. Ik was teleurgesteld in Halsema. Ik wil niet meedoen aan de hetze tegen haar, maar zij ging zonder mondkapje in die massa staan, in plaats van de betoging af te blazen omdat de anderhalvemeterregel niet gewaarborgd kon worden. Dat vind ik onverstandig.” Botheid Waar heeft hij moeilijk aan kunnen wennen? „Dat is toch de Hollandse directheid, die soms grenst aan botheid. Nog altijd ben ik geschokt door de manier waarop Nederlanders wildvreemden kunnen aanspreken.” Ook is de Nederlandse wijze van politiek bedrijven soms moeilijk te doorgronden, vindt Coates. „Toen minister Bruins wegviel werd hij vervangen door iemand uit de oppositie! Stel je voor: Boris Johnson, die een Labour-politicus opneemt in zijn kabinet. Dat is ondenkbaar.” Dat eeuwige zoeken naar consensus is saai, zegt Coates: „Maar tegelijkertijd is het de kracht van het Nederlandse systeem en een reden waarom zo’n klein landje met zo’n beroerde geografie een van de meest welvarende landen ter wereld kon worden. Dit idee, waarin iedereen met elkaar samenwerkt om het land te verbeteren, functioneert kennelijk heel goed.” Tegenspraak Maar dit systeem heeft volgens hem ook de neiging om de eigen tegenspraak te neutraliseren. „Anders dan in Engeland kunnen nieuwe partijen als Forum voor Democratie vroeg toetreden tot het parlement. Maar als ze willen delen in de macht, is de drang sterk om hen buiten te sluiten en weer een semi-technocratische coalitie te formeren. Zeg nou zelf, waarin onderscheidt Rutte III zich van de coalities van zeg, twintig jaar geleden?” Zo wordt het systeem van alle kanten in stand gehouden, merkt Coates op. „Ook al is het niet eens ieders favoriete optie. Ik zou vaker passie willen zien in politiek en media. Soms denk ik: kom op, mensen, íemand moet nu toch boos worden?”