Ondanks al die mooie woorden zit Jan Modaal klem

Deze zomer besteedt De Telegraaf extra aandacht aan de zorgen van de ruggengraat van onze samenleving. Vandaag deel 1: de pijnpunten van de familie Modaal. Stelt u zich eens zo’n ouderwets loonzakje voor, met daarin – op de cent nauwkeurig – uw netto maandsalaris. Daar gaan we eerst een paar dingen van betalen die iedereen nou eenmaal moet betalen: huur of hypotheek, gas, licht en water, lokale lasten, een telefoon-, tv- en internetabonnement, verzekeringen, school en/of opvang voor de kinderen, en ten slotte kosten voor auto, fiets of openbaar vervoer. Kijk nu nog eens in datzelfde loonzakje; hoeveel houdt u over voor de boodschappen, voor de vakantie, voor verjaardagscadeautjes, een spaarrekening, voor tegenvallers als een kapotte auto of wasmachine? Belangrijke zaken Steeds meer mensen hebben voor zulke toch belangrijke zaken veel minder dan de helft van hun inkomen over, zegt Arjan Vliegenthart, directeur van financieel voorlichtingsbureau Nibud. „Dat zijn niet mensen in de bijstand, maar juist huishoudens met een jaarinkomen van 36.000 tot 54.000 euro, modaal tot anderhalf keer modaal”, verduidelijkt hij. Nederlanders die we als ’middengroepen’ zouden aanduiden dus. „Zij waren tien jaar geleden ongeveer de helft van hun salaris kwijt aan vaste lasten, nu naderen ze de 60 procent, of zijn ze daar zelfs voorbij.” Vliegenthart maakt zich zorgen over die ontwikkeling, zegt hij. „Bij zulke hoge vaste lasten raak je de grip op je leven kwijt. Vooral als je in een huurhuis zit, kom je in de knel: de huren zijn de afgelopen jaren fors gestegen, dus je kunt amper nog sparen voor een koopwoning. Verhuizen naar een goedkopere huurwoning zit er zelden in. Tegelijkertijd: wie al een huis heeft, profiteert van de lage hypotheekrente. Die kloof groeit.” Dezelfde noodklok luidde deze week de Woonbond, de belangenvereniging van hurend Nederland. „Een wetsvoorstel waarin de inkomensgrens voor sociale huur wordt verlaagd, maakt de woonkloof alleen maar groter. Nog meer middeninkomens zouden tussen wal en schip belanden.” De middenklasse, constateert Vliegenthart, balanceert meer en meer op het randje van de afgrond. „Een kapotte wasmachine gaat nog. Een auto die ermee ophoudt is te doen. Maar het mag niet meer op hetzelfde moment gebeuren, dan hebben veel mensen in deze groep een probleem. Ze hebben geen, of heel weinig, geld op een spaarrekening om dat op te vangen. Het inkomen is genoeg om rond te komen, stijgt amper, maar door almaar toenemende uitgaven zitten die mensen steeds meer vast.” De ontwikkeling die de Nibud-directeur signaleert is opvallend – zeker als je weet dat het de afgelopen jaren economisch best goed ging, en dat politici de mond vol hadden over de ’gewone man’ die ’nu echt’ iets moest gaan voelen van die groei. „Dit is hét moment om het midden te helpen door meer zekerheid te bieden”, zegt ook Monique Kremer. Zij is bijzonder hoogleraar actief burgerschap aan de Universiteit van Amsterdam en medewerker van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid, een van de belangrijkste adviseurs van het kabinet. Twee jaar geleden was Kremer al samensteller van een WRR-rapport over de ’stabiele, maar kwetsbare middenklasse’. „Sindsdien is er voor die groep weinig veranderd.” „De arbeidsmarkt is aangetrokken, maar vooral universitair opgeleiden en de hogere inkomens hebben daar meer baat bij”, vervolgt Kremer. „Terwijl we de middengroepen juist moeten koesteren. Ze mogen niet het gevoel krijgen dat ze er niet bij horen, dat ze geen grip op hun leven hebben. Zij doen vaak mensenwerk, zijn belangrijk voor de sociale samenhang. Je moet ze absoluut te vriend houden.” Nivelleringsland Hoe groot de middengroep precies is, valt moeilijk te zeggen. In Nederland nivelleringsland, waar de inkomensverdeling bijna net zo vlak is als de polder, „hoort bijna iedereen wel bij de middenklasse”, zegt Peter Hein van Mulligen, hoofdeconoom bij het Centraal Bureau voor de Statistiek. „Uit de losse pols kun je zeggen dat het de 60% middelste inkomens zijn.” De WRR gebruikt weer een iets andere definitie: „Als je naar opleiding kijkt, is het ongeveer een derde van alle Nederlanders. Kijk je naar inkomen, dan is het iedereen die ongeveer 22.000 tot 72.000 euro verdient.” Tim de Kraker (40) zit aan de bovenkant van die bandbreedte, maar voelt zich zeker niet welgesteld. In zijn gezin met twee kinderen „vliegt het geld er zo snel uit”, laat hij weten. „Je werkt best wel hard, en toch heb je best veel kosten en uitgaven. Het huis moet geschilderd, de koelkast gaat stuk – het voelt soms alsof je het ene grote bedrag na het andere betaalt. En dan heb je nog je woonlasten en kosten van levensonderhoud. Ik vraag me heel vaak af of ik wel de goede hypotheek heb… echt financiële rust is er nooit.” Drie problemen De middenklasse is dus een grote groep, met grote problemen. „De middenklasse wil stabiliteit, en goede kansen voor de kinderen”, doceert Kremer. „Van oudsher hebben ze drie problemen: een goede baan vinden, de kinderen een goede opleiding bieden, en de balans vinden tussen werk en zorgtaken. Daar komen nu twee problemen bij: betaalbare kinderopvang, en huisvesting.” Het probleem van de middenklasser op de arbeidsmarkt lijkt kleiner te worden met de historisch lage werkloosheid. Mensen in de zorg en vakmannen en -vrouwen komen gemakkelijk aan een baan. Maar Kremer ziet ook de gevolgen van flexibilisering: „Er zijn meer zelfstandigen dan ooit, en veel zzp’ers vinden hun vrijheid wel zo prettig. Maar ze zijn ook kwetsbaar: niet verzekerd bij arbeidsongeschiktheid. Dan kun je wel zeggen dat je heus iets anders vindt als je je been breekt, maar wat als je getroffen wordt door een burn-out, of kanker? Dat levert soms chronische klachten op, wat doe je dan?” Woningmarkt En dan de problemen op de woningmarkt. „De middenklasse heeft last van wat er boven hen gebeurt – rijke ouders die hun kinderen geld schenken om een huis te kopen. Ondertussen proberen eind-twintigers in de groepen daaronder uit alle macht een huisje-boompje-beestje bij elkaar te verdienen, maar dat kost ze moeite. Zeker in de stad wordt het lastig, en zie ik nog niet het begin van een oplossing. Ja, Amsterdam zet terecht een rem op de verkoop van sociale huurwoningen, maar dat is ook iets waar middengroepen juist van profiteerden.” Hoe de middenklasse dan toch te redden? Werkgevers pleiten voor lastenverlaging, het kabinet wil graag een min of meer algemene loonsverhoging zien. „Ik denk dat je aan beide knoppen moet draaien”, zegt Nibud-directeur Vliegenthart. „En als je als werkgevers en politiek de middengroepen serieus neemt, begin dan eens met kijken naar wat je zelf kunt doen.” ’Druk wordt steeds hoger’ Als iemand de lastendruk de laatste jaren van dichtbij heeft zien toenemen, is het wel gepensioneerd belastingambtenaar en zelfstandig administrateur Janchris Polling. De 73-jarige Amsterdammer komt samen met zijn vrouw aan een modaal inkomen, maar voelt ook „de druk steeds hoger worden.” „Woonlasten, zorg, lokale lasten… wat rijst er eigenlijk niet de pan uit met je vaste lasten? En de pensioenen stijgen niet mee.” Tot overmaat van ramp viel ook bij Polling de brief van Yarden in de bus, waarin wordt aangekondigd dat zijn uitvaartverzekering moet worden uitgekleed. Om het hoofd boven water te houden, klust Polling nog bij als adviseur, voor mensen wier papieren hij al jaren invult. En hij let op de centen. „Ik zoek naar energieleveranciers die een bonus geven als je je contract verlengt, en ik let op de aanbiedingen bij de supermarkten. Dan moet ik wel drie keer boodschappen doen in plaats van één.” ’Ik heb de bodem gezien’ Sinds twee maanden heeft Marije Breuker (46) eindelijk weer wat financiële speelruimte. De reisondernemer en alleenstaande moeder kon haar hypotheek oversluiten. Dat scheelt zo 700 euro per maand vanwege de lagere rente en de fors gestegen huizenprijzen. Bovendien draait haar bedrijf goed nu het economisch een stuk beter gaat. Maar er zijn dagen geweest dat Breuker heel erg op haar uitgaven moest letten. „Ik ben veel van huis, maar buitenschoolse opvang of een au pair voor mijn dochter is zeer kostbaar. Toen het echt slecht ging met mijn bedrijf, zat zelfs een gewone oppas er niet in. En telkens voor ik op familiebezoek ging, moest ik nadenken of het de dertig euro benzinekosten waard was.” Etentjes in het restaurant werden vervangen door ’home dinners’ met vrienden, thuis in Amersfoort. Natuurlijk, zegt Breuker, het is niet te vergelijken met de sloppenwijken die ze op haar reizen als ondernemer ook heeft gezien. „Uiteindelijk heb ik geen boterham minder gegeten. Maar ik heb echt, met beperkte alimentatie, wel de bodem gezien. En ja, dan werk je hard, en kom je niet in aanmerking voor allerlei kortingen en toeslagen.” Dit is een reportage uit 2019